De afgelopen maand december waren er volop kooruitvoeringen en concerten. Daarvoor zijn zuivere stemmen en goed gestemde muziekinstrumenten nodig. Maar dat niet alleen: koren hebben ook te maken met allerlei auteurs- en uitvoeringsrechten. Wat zijn de regels op dit gebied?
1. Gemengd koor De Lofstem telt zestig leden. In overleg met dirigent Tijmen Zwaailust wordt een programma samengesteld voor een zangavond in Bommel aan Zee. Besloten wordt welke liederen gaan klinken. Van elk lied heeft alleen de dirigent een origineel exemplaar. Zestig keer kopiëren voor de andere leden?
Het is de meeste zangers intussen wel duidelijk dat dit niet mag. Uitgangspunt bij het gebruiken van bladmuziek is dat voor elk koorlid een origineel exemplaar wordt aangeschaft. Dat betekent dat De Lofstem van elk muziekstuk zestig originele exemplaren dient te kopen. Uitzondering is een werk van een tekstschrijver of componist die langer dan zeventig jaar geleden overleden is. Dan is het werk -maar wél in die oorspronkelijke versie- rechtenvrij.
Als De Lofstem liederen zingt van later datum, dient het dit stuk bladmuziek in zestigvoud aan te schaffen bij de betreffende uitgeverij. Bij een prijs van 3 euro per stuk gaat de aanschaf het koor dus 180 euro kosten.
Is de bladmuziek eenmaal aangeschaft, dan mag in bepaalde gevallen worden gekopieerd. De stichting Musicopy heeft hiervoor een regeling getroffen. Kopiëren mag bijvoorbeeld voor een enkel, er later bijgekomen lid. Of voor exemplaren om aantekeningen op te maken. Ook beschadigde en zoekgeraakte partijen mogen via kopieën worden vervangen. Om dergelijke kopieën te kunnen maken, moet De Lofstem beschikken over een licentie Additioneel Kopiëren, die te regelen is via de stichting. Dat kost 1 euro per lid en 12,50 euro per koor per jaar. Neemt De Lofstem deel aan de regeling -wat echter niet verplicht is-, dan kost het koor dat dus 72,50 euro per jaar.
2. De Lofstem wil voor de uitvoering ook uit de bundel ”Een lied uit Sion” zingen. De bundel kost 30 euro per stuk. Voor elk koorlid een bundel aanschaffen?
Een simpele som leert dat De Lofstem 1800 euro kwijt is als het voor elk van de leden een bundel van 30 euro moet kopen. Dat gaat in de papieren lopen. Omdat het koor uit de bundel maar één lied zingt, is dit bedrag onevenredig hoog.
In zo’n geval is het goed om als koor contact op te nemen met de rechthebbende van de bundel, in veel gevallen de uitgever, en toestemming te vragen om het lied te vermenigvuldigen. Eventueel kan daarvoor een aparte prijs worden afgesproken.
Worden er regelmatig verschillende liederen uit dezelfde bundel gezongen, dan is aanschaf wel een reële optie.
3. Het concert in Bommel aan Zee dreigt een heuse happening te worden. Speciaal voor de gelegenheid wil dirigent Zwaailust een compositie van Jan van Oranje ’bewerken’. Kan dat zomaar?
Als Zwaailust een arrangement wil maken, heeft hij daarvoor toestemming van de componist nodig. Het auteursrecht van de oorspronkelijke compositie ligt immers bij Jan van Oranje of, in de meeste gevallen, bij diens uitgever. Het auteursrecht van het arrangement blijft bij componist of uitgever liggen. Het koor moet toestemming van de rechthebbende krijgen om het arrangement te kopiëren.
Stel dat Zwaailust ooit eens -met of zonder ruzie- vertrekt, een stapel van honderd eigen arrangementen achterlatend? Dan zijn die arrangementen van degene die deze arrangementen ooit heeft betaald aan de uitgeverij, hetzij het koor, hetzij de dirigent.
Overigens zijn arrangeren en arrangeren twee verschillende zaken: met het veranderen van twee nootjes in een stuk is er nog geen arrangement ontstaan. Er moet een beduidend nieuw element aan de compositie zijn toegevoegd. Plagiaat ligt hier op de loer. Rechthebbenden van een geplagieerd stuk kunnen hun beklag doen bij de plagiaatcommissie van Buma/Stemra.
4. De Lofstem ziet erg uit naar zijn optreden in Bommel aan Zee. Maar er dreigt een kink in de kabel te komen. Een kennis van Zwaailust heeft de dirigent wijsgemaakt dat je composities van anderen niet zomaar in het openbaar mag uitvoeren. Zwaailust zit met de handen in het haar. Hoe zit dat precies? Kan het concert nu wel doorgaan?
De kennis van Zwaailust heeft gelijk. Bij optredens in het openbaar krijgt De Lofstem te maken met uitvoeringsrechten.
Als je als koor het werk van een componist ten gehore wil brengen (openbaar maken), mag dat niet zonder toestemming van de auteur. Om de compositie uit te voeren, moet een bepaald bedrag betaald worden. Daarbij is de plek waar je zingt van belang. Zingt De Lofstem in de eigen gemeente, of in een gemeente van het eigen kerkverband, dan gelden er andere regels dan als het koor in een verzorgingstehuis zingt, of in een Grote Kerk ergens in het land.
De organisatie die deze uitvoeringsrechten regelt, is Buma/Stemra in Hoofddorp. Dat is een landelijke belangenorganisatie van componisten, tekstdichters en muziekuitgevers. Er zijn ongeveer 17.000 leden bij aangesloten. Buma int gelden voor het openbaar uitvoeren van muziek, en verdeelt de geïnde gelden over de rechthebbenden. Stemra int en verdeelt de gelden voor het verveelvoudigen van muziek, zoals kopieën maken of muziek op cd zetten.
Als De Lofstem liederen zingt tijdens de eredienst of tijdens zangavonden in de eigen gemeente, kan met Buma hiervoor een overeenkomst worden gesloten van 48 euro per jaar. Volgens een woordvoerder van Buma hebben de meeste rooms-katholieke en protestantse kerken deze licenties ook met hen afgesloten.
Nu De Lofstem in Bommel aan Zee buiten de deur gaat zingen, geldt een andere regeling. In dat geval rekent Buma een bedrag van 6 euro per koorlid, wat voor De Lofstem zou neerkomen op 360 euro op jaarbasis. Voor dat bedrag kan De Lofstem drie keer buiten de deur zingen. Zingt het koor vaker dan drie keer per jaar buiten de deur, dan komt het tarief op 12 euro per koorlid (720 euro op jaarbasis).
Is De Lofstem aangesloten bij een korenbond die een regeling met Buma heeft getroffen, dan verloopt de contributie meestal via die bond.
5. Tijdens het concert zal organist Grijpgraag een stuk ten gehore brengen. Hij houdt niet zo van improvisaties en speelt daarom een échte compositie, van Pieter de Wit. Gelden voor Grijpgraag dezelfde regels als voor De Lofstem?
In principe moet ook Grijpgraag voor zijn uitvoering van De Wits stuk uitvoeringsrechten betalen. Ook deze worden geregeld door Buma. De organisatie hanteert tarieven die afhankelijk zijn van de grootte van de ruimte waarin het concert plaatsvindt (gemeten aan de oppervlakte) en van de opbrengsten van het concert. Wordt er bijvoorbeeld entree geheven? Dat maakt uit voor de tarieven.
Het stuk van Jan Wit dat organist Grijpgraag gaat spelen, zal dus verantwoord moeten worden. Als regel geldt ook hier: is een componist al zeventig jaar of langer geleden overleden, dan kunnen de composities rechtenvrij worden uitgevoerd. Is een componist in leven, of is hij of zij korter dan zeventig jaar geleden overleden, dan zal elke organisatie of elke stichting die concerten organiseert uitvoeringsrechten moeten regelen met Buma.
6. Het concert blijkt succesvol. Bij De Lofstem stromen verzoeken binnen om een cd te maken. De Lofstem besluit hierop in te gaan en gaat in zee met platenmaatschappij Religious Music Productions. Waar moet het koor op letten bij een cd-opname?
Evenals bij het aanschaffen van bladmuziek en het uitvoeren tijdens concerten zal het koor ook nu moeten nagaan waar de reproductierechten van de stukken liggen. Dat wordt meestal geregeld door de platenmaatschappij waarmee het koor een contract sluit. Platenmaatschappijen (labels, producenten) sluiten contracten met muziekuitvoerenden en zijn daarmee de eigenaar van de opnamen. Het zijn dan ook vaak de platenmaatschappijen die een auteursrechtelijke vergoeding betalen om opnamen van muziekstukken en liederen op cd’s te mogen produceren.
Alternatieve route is een cd in eigen beheer uitgeven, waarbij De Lofstem zelf een regeling zal moeten treffen met Stemra. Zo’n productie dient dan bij Stemra aangemeld te worden. Aan de hand van de gegevens van De Lofstem wordt dan de verschuldigde vergoeding bepaald voor de gebruikte muziek.
7. Na een voorspoedige verkoop van de cd overweegt De Lofstem een internetsite in het leven te roepen. Daarop kunnen mooi een paar tracks van de cd bij wijze van voorproef geplaatst worden, zodat hopelijk nog meer mensen de cd bestellen. Mag De Lofstem tracks van de eigen cd op internet plaatsen?
Voor het op internet zetten van tracks of fragmenten ervan is toestemming nodig van Buma/Stemra. Het plaatsen van muziektracks op de website is in auteursrechtelijke termen namelijk een nieuwe openbaarmaking, waarvoor een aparte licentie geregeld dient te worden. Buma/Stemra hanteert tarieven die afhangen van de manier waarop de muziek wordt gebruikt, bijvoorbeeld helemaal af of alleen een fragment.
Wanneer moet je betalen?
Mag er kosteloos muziek worden gespeeld op een bedrijfsfeestje? Zijn korte muziekfragmenten gratis? Vragen te over. De Auteurswet geeft de basisuitgangspunten weer. Deze wet uit 1912 kent muziekauteurs twee soorten rechten toe. Ze hebben het recht om hun werk openbaar te maken én om het te verveelvoudigen.
Openbaar maken is een werk „ter beschikking stellen aan het publiek.” Dat is meer dan alleen muziek laten horen. Het gaat niet om een cd die je thuis opzet, maar om liveoptredens, muziek in boekhandels of uitzendingen via radio, tv of internet.
Verveelvoudigen (vermenigvuldigen) is het maken van identieke exemplaren van een werk: reproduceren,
overschrijven, fotokopiëren, afdrukken, maken van afgietsels, downloaden of opnemen op cassette of cd. Ook een (gedeeltelijke) bewerking valt onder verveelvoudiging, zoals het maken van een arrangement of vertaling.
Wie andermans muziekwerk openbaar maakt of verveelvoudigt, is een vergoeding verschuldigd aan de muziekauteur. Als zo’n muziekauteur is aangesloten bij Buma/Stemra, dient de vergoeding aan deze organisatie te worden betaald.
Niet voor alle muziekgebruik is betaling verschuldigd: thuis, tijdens een feestje of familiebijeenkomst, mag alles worden gedraaid.
Bron: www.bumastemra.nl. Instructief is de lijst veelgestelde vragen op deze website.
