Het feit dat deze week in de Zuid-Afrikaanse hoofdstad Pretoria onderhandelingen beginnen over machtsdeling tussen de Zimbabwaanse president Robert Mugabe en oppositieleider Morgan Tsvangirai, betekent niet dat de positie van Mugabe is verzwakt. De twee kemphanen spraken elkaar afgelopen maandag voor het eerst sinds tien jaar van aangezicht tot aangezicht.

De toenadering is het gevolg van intense internationale diplomatie, nadat Mugabe in juni voor de zoveelste keer tot president was gekozen na, opnieuw, zeer discutabel verlopen verkiezingen. Mugabe had dus gewoon zijn taken als president kunnen oppakken, net als bij discutabele verkiezingsoverwinningen in het verleden. Tot verrassing van velen tekende hij zondag echter een overeenkomst tot onderhandelingen over machtsdeling met de door hem verfoeide oppositieleider Tsvangirai. Waarom?

Waarnemers wijzen niet alleen op de grote internationale druk die op Mugabe is uitgeoefend, maar ook op gebeurtenissen uit het verleden van Zimbabwe. Het is namelijk niet de eerste keer dat Mugabe onderhandelt over het delen van politieke macht.

Nadat Zimbabwe in 1980 onafhankelijk werd, werd rebellenleider Mugabe de nieuwe president. Al snel ontstond een politieke strijd tussen aanhangers van de ZANU-partij van Mugabe en de PF-ZAPU-partij onder leiding van Joshua Nkomo. De strijd resulteerde uiteindelijk in een militaire campagne, Operatie Gukurahundi, waarbij ruim 10.000 aanhangers van Nkomo in de provincies Matabeleland en Midlands werden gedood.

Het danig verzwakte PF-ZAPU tekende in december 1987 een overeenkomst met ZANU waarin afspraken werden gemaakt over het delen van de macht. Nkomo werd vicepresident van Zimbabwe, maar had in werkelijkheid weinig macht.

Datzelfde kan nu gebeuren met Tsvangirai, zeggen analisten. Zij zien een sterke overeenkomst in de gang van zaken. Net als de politieke partij van Nkomo is ook de aanhang van Tsvangirai, verenigd in de MDC, de afgelopen tijd slachtoffer geworden van een geweldscampagne door volgelingen van Mugabe. Ruim 100 MDC-aanhangers kwamen door geweld om het leven tijdens de verkiezingscampagne voor de jongste presidentsverkiezingen van 27 juni. De afgelopen weken zijn nog zeker 20 MDC’ers gedood. Dat geweld zou bedoeld zijn om Tsvangirai aan de onderhandelingstafel te krijgen.

Voorzitter Gorden Moyo van Bulawayo Agenda, een groep kritische Zimbabwaanse burgers, sust de vrees voor herhaling van het Nkomo-drama. Hij geeft toe dat de Mugabekliek nu dezelfde strategie toepast van gericht geweld en vriendelijk paaien, maar volgens hem is Tsvangirai slim genoeg om niet in de valstrik te lopen. Moyo: „Tsvangirai gedraagt zich anders dan Nkomo. Hij stelt harde voorwaarden voor de onderhandelingen: het geweld moet stoppen en het bemiddelingsteam moet worden uitgebreid met een (onafhankelijke) vertegenwoordiger van de Afrikaanse Unie. De MDC doet juist hard haar best niet te bezwijken voor de verleidingen van ZANU-PF.”

Aan de andere kant kan ook president Mugabe een belangrijke les trekken uit het recente verleden, schreef de Engelse krant Guardian dinsdag in een analyse van de situatie in Zimbabwe. Ian Smith, de blanke voorganger van Mugabe toen Zimbabwe nog Rhodesië heette en werd geleid door een blanke elite, claimde in 1980 dat zijn verlies van de macht niet was veroorzaakt door het zwarte rebellenleger van Mugabe, maar door het „verraad” van de blanke leider John Vorster van het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime. Buurland Zuid-Afrika trok destijds de steun in voor de regering-Smith.

Nu zou iets soortgelijks kunnen plaatsvinden. Jacob Zuma wordt naar verwachting volgend jaar gekozen tot president van Zuid-Afrika. De achterban van Zuma, vooral de vakbonden, willen dat Zuid-Afrika de (diplomatieke) steun aan Mugabe stopzet. Net als Ian Smith zou ook Mugabe tot de ontdekking kunnen komen dat niet zijn vijanden hem de baas worden, maar dat hij zijn macht verliest door dwang van zijn ’vrienden’.