Met de arrestatie van een 33-jarige man nam de Puttense moordzaak deze week de zoveelste onverwachte wending. Veertien jaar na de gewelddadige dood van stewardess Christel Ambrosius heeft justitie opnieuw een verdachte in het vizier. Herman du Bois en Wilco Viets, eerst veroordeeld, later resoluut vrijgesproken, maar door sommigen nog steeds gebrandmerkt als de daders, blikken terug op drie turbulente dagen. „We hebben de vader van de nieuwe verdachte sterkte gewenst.”
Du Bois was bezig aan een betoog dat eenvoudig begon, toen diepzinniger werd en uitmondde in een beschouwing over justitie, tbs’ers en reclassering. Nu heft hij een vinger en vermaant: „Opa is bezig, niet gek doen nu.” Dan pakt hij -schijnbaar moeiteloos en onverstoorbaar- de draad weer op.
Eind december 1994 veroordeelde de rechtbank in Zutphen Du Bois en Viets voor de moord op Christel Ambrosius. Het hof in Arnhem en de Hoge Raad bevestigden het vonnis. Na een herzieningsverzoek van advocaat Geert-Jan Knoops oordeelde de Hoge Raad in juni 2001 dat de zaak moest worden heropend. Op 24 april 2002 sprak een ander hof, dat in Leeuwarden, de twee -intussen weer thuis na een detentie van zes jaar en acht maanden- alsnog vrij.
Vriend
De twee zwagers vonden na het uitzitten van hun straf tot hun verrassing snel een baan. Du Bois (inmiddels 47) bij een visverwerkingsbedrijf, Viets (inmiddels 37) bij een groot bouwbedrijf. „Onderhoudsmonteur voor het wagenpark”, zegt hij.
In Putten bleef het tweetal gebrandmerkt als de daders van de moord. „De vrijspraak door het hof in Leeuwarden bracht daar maar voor een deel verandering in”, aldus Viets. „Het speelde in een tijd dat justitie nogal wat zware criminelen moest laten gaan, soms vanwege gebrek aan bewijs, soms wegens vormfouten. Mensen die onze zaak oppervlakkig volgden, moeten hebben gedacht: Weer twee die de rechter onterecht laat gaan.”
Toen de twee om redenen die niets van doen hadden met de moordzaak weggingen bij hun baas, bleek het vinden van een nieuwe baan een stuk lastiger. Viets: „Sommigen zeiden eerlijk: We durven het niet met je aan. Bij anderen was het: We bellen je. En dan hoorde je nooit meer wat.”
Du Bois werd na de vrijspraak naar eigen zeggen geweerd van een Puttense schietvereniging omdat leden van die club die bij de politie werkten niet met hem in één ruimte wilden verkeren. „Het is zo krom. Toen de rechter ons veroordeelde, redeneerde iedereen: Zij zijn dus de daders. Je zou verwachten dat de goegemeente de rechters na onze vrijspraak ook zou bijvallen. Dat lag anders. Wij waren vrijgesproken, maar er was nog geen nieuwe verdachte. Tot die tijd hielden sommigen vol dat we toch iets te maken hadden met de moord.
Elke kroeg, elk feestje heb ik afgelopen. En maar luisteren: Wat vang ik op? Is er nieuws? Zo gauw er een nieuwe naam opdook, belde ik Peter: Zit die al in het dossier?”
Peter is Peter R. de Vries, de misdaadverslaggever, die zich samen met oud-hoofdcommissaris Jan Blaauw als een terrier in de moordzaak vastbeet. In ruim veertig tv-uitzendingen betoogde hij dat de werkwijze van politie, justitie en rechterlijke macht in de zaak bol stond van slordigheden, vooringenomen interpretaties en verkeerde beslissingen.
Toen het hof in Leeuwarden de zaak opnieuw behandelde en het Du Bois en Viets vrijsprak, haalde De Vries zijn gram. Op meerdere punten deelden de raadsheren zijn kritiek. „De Vries is een vriend geworden”, zegt Du Bois.
Voorzichtig
Ook deze week vierde de journalist feest. Dinsdag maakten politie en openbaar ministerie de arrestatie van Rodney P., de nieuwe verdachte, bekend. Op de persconferentie gunden zij De Vries de eer de eerste vraag -”Kunt u iets vertellen over de verdachte?”- te stellen.
Maandag, de dag voor de bijeenkomst, was De Vries volgens Du Bois en Viets al op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen in de zaak. „Peter is maandagavond gebeld door het openbaar ministerie met de vraag of hij naar het parket Zutphen kon komen. Toen hij vroeg of het te maken had met de Puttense moordzaak wilden ze dat bevestigen noch ontkennen. Meteen nadat hij dinsdag de toedracht had gehoord, heeft hij mij gebeld.
„Herman, ben je thuis?” „Ja”, zei ik, „ik ben thuis. Toen hebben we allebei gehuild.”
Hoe bracht justitie Du Bois en Viets op de hoogte? Du Bois: „Het was halfnegen. Ik zat thuis, maar wilde weg. Aan het eind van de straat werd ik aangehouden door een agent in burger. Hij zei: Ik ben van de politie. Ik zei: Nou en? De agent zei: Ik heb u wat te vertellen. Toen zei hij dat er die ochtend een verdachte was aangehouden. Zijn DNA kwam overeen met het DNA uit het sperma dat was gevonden op het been van Ambrosius.
Ik wilde hem om zijn nek vliegen, maar je blijft voorzichtig. Een rechercheur blijft een rechercheur.”
Dezelfde agent belde ook met Viets, met het mobieltje van Du Bois. Viets: „Ik zie in mijn display Hermans nummer en zeg: Hé maatje. Maar ik kreeg een agent die zei: We hebben een nieuwe verdachte aangehouden. Het is geen grapje, het is echt. Ik heb mijn vrouw gebeld en we zijn in tranen uitgebarsten. Vanaf dat moment belandden we in de achtbaan.”
Sterkte
Zomaar, zonder aanleiding, vervalt Du Bois in een zelfbeschouwing. Hij omschrijft zichzelf als een jongen van de straat, gewend om zijn eigen boontjes te doppen. „De pers had het altijd over de twee zwagers, maar het gekke is dat we elkaar in 1994 bij de arrestatie amper kenden. Wilco had verkering, maar was nog niet getrouwd. We voelden elkaar niet zo aan.
Wilco’s ouders hadden een servieswinkel, hij kwam uit een middenstandsmilieu, totaal anders dan ik. Soms hield-ie een bord voor mijn neus en dan zei hij: Dit kost 30 gulden. Dan zei ik: Geef mij maar een bordje van een gulden, maar leg er dan wel een gehaktbal van een tientje op.
In de bajes geloofde Wilco medegevangenen op hun woord. Als het aan hem lag, zat iedereen onschuldig achter de tralies. Hou effe op, zei ik dan.”
In zijn huishouden, totaal overrompeld door de gebeurtenissen, heeft Du Bois de regie weer in handen. Schoonzus Evelien, de vrouw van Viets, weet even niet hoe het vrijdag moet met „de kinderen en de schoolfotograaf.” Du Bois weet raad. Viets piekert over de klanten die hij nog moet afbellen. De pater familias troost: „Ze begrijpen het. Het komt goed.”
Wat heeft de twee de afgelopen dagen het meest geraakt? Du Bois: „Woensdag kwam hier opnieuw een agent aan de deur. Of ik op het bureau kon komen. Ze lieten foto’s zien van de verdachte en vroegen of ik hem kende. Niet dus. We zijn wel tegelijkertijd gedetineerd geweest in De Grittenborg in Hoogeveen. In de bezoekersruimte moet hij mij een keer hebben zien praten met zijn vader. Wat een gedachte, hè? Maar rechtstreeks contact hebben we nooit gehad.”
Op het bureau troffen Du Bois en zijn vrouw ook de vader van Rodney P. „Wat die man moet doorstaan, is vreselijk. Hij zei tegen mij: Dit is zo erg, ik bied u mijn excuses aan. Toen zei hij tegen Anja, mijn vrouw: Jij bent altijd de vrouw geweest van een moordenaar en een verkrachter. Nu ben ik de vader van zo iemand. Voor ons is het afgelopen, voor hem begint het. We hebben hem sterkte gewenst, we weten hoe Putten is. Ik weet hoe ik hier met de nek ben aangekeken. Als het aan sommigen had gelegen, was ik afgeslacht.”
Voorarrest
Kan Putten zich opmaken voor een nieuwe rechtszaak, nu tegen Rodney P.? Du Bois, donderdagmiddag: „We mogen niet alles vertellen wat we weten. Neem van mij aan dat justitie geen persconferentie had gegeven als ze niet voor 150 procent zeker zouden weten dat ze nu de goede hebben. P.’svoorarrest wordt vrijdag zeker verlengd.”
Viets rolt weer een zware Van Nelle, Du Bois loopt de binnenplaats op en knuffelt zijn kleindochter. „Zo meissie, heb opa nog steeds verkering met jou?”
De dag na het interview wordt bekend dat de rechter-commissaris het voorarrest inderdaad verlengt. Het onderzoek kan verder. De rit in de achtbaan is nog niet voorbij.
Getuige-deskundige
Om een afgesloten strafzaak te heropenen, moet de verdediging bij de Hoge Raad en zogeheten novum indienen. Dat is een nieuw feit dat als het tijdens het proces bekend was geweest mogelijk tot vrijspraak zou hebben geleid. Het novum in de Puttense moordzaak, in oktober 2000 ingediend door strafrechtadvocaat G. J. Knoops, was dat getuige-deskundige T. Eskes, emeritus hoogleraar gynaecologie, terugkwam van een eerdere verklaring.
In juni 1995 verklaart Eskes bij het gerechtshof in Arnhem dat de spermadruppel op het been van Ambrosius afkomstig kon zijn van een onbekende man met wie zij eerder vrijwillig gemeenschap zou hebben gehad. Tijdens de verkrachting door Du Bois en Viets zou dit sperma naar buiten zijn gesleept. Het gerechtshof beschouwt zijn verklaring als cruciaal bewijsmateriaal.
Als Knoops de verdediging van het tweetal op zich neemt, stelt hij vast dat justitie Eskes nooit inzage heeft gegeven in het sectierapport. Na lezing van het rapport ontdekt Eskes dat op het lichaam van Ambrosius behalve de druppel geen sleepspoor was gevonden en dat de druppel dus niet kon zijn versleept. „Alle details die ik had moeten weten om direct te kunnen concluderen dat een sleeptheorie niet mogelijk was, stonden in het rapport”, aldus Eskes later.
In maart 2001 hoort de Hoge Raad Eskes gedurende vier uur over de sleeptheorie. Daarna wordt besloten dat het hof in Leeuwarden de zaak moet herzien. Een unicum, want het is op dat moment 76 jaar geleden dat de Hoge Raad in een afgesloten moordzaak terugkomt op een arrest.
In december 2001 heropent het gerechtshof in Leeuwarden de Puttense moordzaak. De sleeptheorie blijft buiten het bewijsmateriaal. Desondanks eist de advocaat-generaal van het hof tegen Du Bois en Viets opnieuw tien jaar cel.
Op 24 april 2002 volgt de vrijspraak. Du Bois en Viets krijgen ieder een schadevergoeding toegewezen van ruim 900.000 euro.
Van 2002 tot 2007 volgen nieuwe onderzoeken door de recherche. De laatste begint in 2006. Zes rechercheurs zitten fulltime op de zaak.
Dinsdag 20 mei 2008 maken politie en justitie een grote doorbraak in het onderzoek bekend. Een 33-jarige verdachte is in Delft opgepakt. Zijn DNA komt overeen met DNA-materiaal dat is aangetroffen op het lichaam van de vermoorde Ambrosius.