JERUZALEM - De protestantse Duitse theoloog en verzetsstrijder Dietrich Bonhoeffer krijgt definitief niet postuum de Yad Vashemonderscheiding. Volgens de Israëlische radio heeft het Israëlische hooggerechtshof Yad Vashem in het gelijk gesteld in een rechtszaak tegen het besluit van het herinneringscentrum om Bonhoeffer te passeren.
Met de Yad Vashemonderscheiding eert de staat Israël niet-Joden die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben ingezet voor het redden van Joden. Zij krijgen de eretitel ”Rechtvaardige onder de Volkeren”. Bonhoeffer hielp weliswaar een Joodse vrouw die christen was geworden naar het buitenland te ontkomen, maar van gevaar voor eigen leven was daarbij geen sprake, oordeelde het hof. Bovendien komen redders van tot het christendom bekeerde Joden niet voor de onderscheiding in aanmerking.
Bonhoeffer, wiens honderdste geboortedag 4 februari wordt herdacht, geldt als een van de invloedrijkste protestantse theologen van de vorige eeuw. Hij werd op 9 april 1945 wegens hoogverraad opgehangen in het concentratiekamp Flossenburg. De nazi’s verdachten hem van betrokkenheid bij de mislukte aanslag op Hitler in 1944. Bonhoeffer, die behoorde tot de ”Bekennende Kirche”, werd in 1943 gearresteerd nadat hij predikanten ertoe had opgeroepen Hitler niet te gehoorzamen. Hij noemde Hitler de antichrist.
Commissie
Met het oordeel om Bonhoeffer niet postuum te onderscheiden, sluit het hof zich aan bij eerdere uitspraken in deze kwestie. Al in 1986 besloot de Commissie voor Benaming van Rechtvaardigen onder de Volkeren, het comité dat besluit over het al dan niet toekennen van een onderscheiding, Bonhoeffer niet postuum te eren omdat hij zich alleen voor bekeerde Joden zou hebben ingezet.
In de 35 leden tellende commissie, die wordt benoemd door het bestuur van Yad Vashem, zitten onder anderen rechtsgeleerden, historici en overlevenden van de holocaust. Voorzitter van het comité is altijd een voormalig rechter van het Hooggerechtshof.
In 2002 maakte de Wereldunie van het Liberale Jodendom bezwaar tegen het niet toekennen van de Yad Vashemonderscheiding aan de Duitse theoloog. De organisatie dwong toen via de rechter af dat ze inzage kreeg in de documenten die aan het besluit ten grondslag lagen.
De onderzoekscommissie bleef echter van oordeel dat Bonhoeffers bijdrage zich beperkte tot steun aan tot het christendom bekeerde Joden die vanwege hun Joodse wortels door de nazi’s zijn omgebracht. „Er was geen sprake van het redden van Joden, maar van de bescherming van de rechten van christenen”, aldus de commissie.
Symbool
Volgens het comité speelt bij de afwijzing ook mee dat het initiatief tot het onderscheiden van Bonhoeffer als ”Rechtvaardige onder de Volkeren” niet is genomen door iemand die hij gered heeft -wat doorgaans het geval is- of door vrienden of bekenden. De onderscheiding werd aangevraagd door „een persoon die hem zelfs niet heeft gekend”, de advocaat Stephen Wise uit de Verenigde Staten. Wise stelde dat Bonhoeffer erkenning als ”Rechtvaardige onder de Volkeren” verdient, vooral omdat hij na de oorlog symbool werd van het christelijke verzet tegen de Nazi’s - wat hij met zijn leven moest bekopen.
