Een slecht begin van de coalitiebesprekingen tussen de PiS en het als tweede geëindigde Burgerplatform (PO), vindt dr. Jacek Kucharczyk van het Instituut voor Publieke Zaken in Warschau. „Niet vanwege de benoeming van Marcinkiewicz, maar omdat het erop lijkt dat de PiS niet was voorbereid op een verkiezingsoverwinning. Er had een plan moeten klaarliggen voor het geval dat de PiS zou winnen en de kandidatuur van Jaroslav Kaczynski als premier, de positie van zijn broer bij de presidentsverkiezingen zou bemoeilijken. Dan had de PiS op zijn minst haar kiezers vertrouwd kunnen maken met Marcinkiewicz, die voor de meeste Polen een onbekende is.”

Hoewel de PO de kandidatuur van Marcinkiewicz aanvaardde, was de partij onaangenaam verrast. „Ik ken hem nauwelijks”, zei de geïrriteerde PO-voorzitter Donald Tusk, die naar eigen zeggen pas drie minuten voor de officiële bekendmaking van het „betreurenswaardige bericht” op de hoogte werd gesteld. „Afgesproken was de beste mensen te laten regeren”, aldus de grote rivaal van Lech Kaczynski bij de presidentsverkiezingen volgende week. Tusk vreest dat Marcinkiewicz slechts een stroman zal blijken, die achter de schermen wordt aangestuurd door Kaczynski.

Ook bij de pers viel de keuze van de PiS voor Marcinkiewicz niet in goede aarde. In plaats van een begin te maken met de beloofde hervormingen, speelt Kaczynski een „politiek schaakspelletje”, fulmineerde de Gazeta Wyborcza. En volgens Rzeczpospolita is Marcinkiewicz niet van het juiste kaliber om de gewenste ommekeer in de politiek teweeg te brengen. Na het breken van zijn verkiezingsbelofte „zouden velen bij de presidentsverkiezingen pas echt thuisblijven”, aldus de krant, doelend op de opkomst bij de parlementsverkiezingen. Die bedroeg 40,6 procent, de laagste sinds de eerste vrije verkiezingen in 1989.

Over de haalbaarheid en vooral de duurzaamheid van een coalitie van PiS en PO wordt verschillend gedacht. Sommige waarnemers wijzen op het verschil in opvattingen tussen beide centrumrechtse partijen inzake sociaal-economische vraagstukken. Als pleitbezorger van de verzorgingsstaat wil de PiS financiële steun voor de allerarmsten, en wil ze de werkloosheid te lijf gaan met publieke werken en subsidies voor bedrijven die meer personeel in dienst nemen. De PiS moet niets hebben van het voorstel van de klassiek liberale PO om een ”flat tax” in te voeren, een uniforme belasting van 15 procent op alle inkomens.

Toch is Jacek Kucharczyk „gematigd optimistisch” over de kansen van een coalitieregering van PiS en PO als de presidentsverkiezingen eenmaal achter de rug zijn. „Veel van de wrijvingen tussen de partijen worden gevoed door de verkiezingscampagne. De partijen bepalen hun positie en proberen verschillen eerder aan te dikken dan te verkleinen. Maar dat is slechts tijdelijk. In werkelijkheid zijn de verschillen veel kleiner dan wordt gesuggereerd.”

Daarnaast laat de overheidsbegroting weinig ruimte voor grote ingrepen als een aanzienlijke belastingverlaging of verhoging van de overheidsuitgaven, meent de deskundige van het Warschause instituut. „In dat geval is het veel eenvoudiger om compromissen te sluiten.” Het idee van de flat tax is volgens hem alleen maar bedoeld om het economisch programma van de PiS aan te vallen. „Het zou een grote fout van de PO zijn om vast te houden aan een plan dat bij het overgrote deel van de kiezers op verzet stuit.”

Kucharczyk denkt sowieso niet dat in Polen een radicale ommekeer zal plaatsvinden, zoals de PiS en de PO hebben beloofd. Beide partijen hebben hoog ingezet op bestrijding van de corruptie, die onder de vorige regering van postcommunisten (SLD) welig tierde. De grondwet zou moeten worden veranderd, bijvoorbeeld om meer transparantie binnen de overheid te creëren of het systeem van politieke immuniteit -waardoor corrupte politici niet kunnen worden vervolgd- af te schaffen. „Dit zijn echter gebieden waarop grote veranderingen en snelle successen niet erg waarschijnlijk zijn”, aldus Kucharczyk.

Bovendien zijn beide partijen het wel eens over het feit dat er wat moet veranderen, maar niet over de vraag hoe dat moet, weet Kucharczyk. „De ideeën over hoe de nieuwe grondwet er moet uitzien, lopen nogal uiteen. Er zal dus heel wat tijd aan discussies verloren gaan, voordat een nieuwe grondwet er eventueel komt. Bovendien is voor een grondwetswijziging de steun nodig van een derde partij.”

Niettemin heeft met name de PiS grote plannen. Een nieuwe grondwet moet uitlopen op een Vierde Republiek, die een definitief einde maakt aan de post-communistische Derde Republiek. Uiteraard moet de Vierde Republiek ook een betere versie worden van de Eerste Republiek -die in 1795 ophield te bestaan, toen Polen werd opgedeeld tussen Pruisen, Oostenrijk en Rusland- en de Tweede Republiek ten tijde van het interbellum.

Het idee van een Vierde Republiek heeft vooral een symbolische waarde, zegt Kucharczyk. „De nieuwe republiek moet het officiële einde markeren van de overgangsperiode van het communisme naar de democratie. Nu Polen lid is geworden van de NAVO en de Europese Unie, wil men een nieuwe periode van hoop inluiden. Zo moet onder meer het vertrouwen van de burger in overheidsinstellingen -dat momenteel een dieptepunt heeft bereikt- worden hersteld.”

„Dat is althans het idee”, vervolgt Kucharczyk. „In hoeverre dit zal werken, is een andere zaak.”