De VR-voorstelling is onderdeel van Sovjet Ereveld Experience, het museum dat zaterdag in Leusden werd geopend. Stalhouderij, staat er op de voorgevel, want dat was dit pand toen het in 1907 werd gebouwd bij Hotel Oud-Leusden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkten er krijgsgevangenen uit de Sovjet-Unie. Nu wordt hun geschiedenis hier verteld.

Voor directeur Remco Reiding (48) is het museum de kroon op zijn levenswerk. Al 26 jaar zet hij zich ervoor in de 865 militairen die op het Sovjet Ereveld zijn begraven, te identificeren en hun nabestaanden op te sporen.

De VR-film laat bezoekers het verhaal meebeleven van Dmitri Botenko, die drie jaar was toen zijn vader werd opgeroepen om te vechten tegen de Duitsers. Vader verdween voorgoed. Totdat Reiding in 2000 opeens voor de deur stond en kwam vertellen waar Dmitri’s vader ligt begraven. Vladimir Botenko was de eerste soldaat die hij identificeerde en Dmitri was de eerste nabestaande die het ereveld bezocht. Reiding legde het verhaal vast in het boek ”Kind van het Ereveld”.

Leven en dood

Naast de museumingang wijst de directeur op het hemelwaterbassin. In de bak waarin regenwater wordt opgevangen, liggen tientallen oude grafstenen van het ereveld. „Stromend water als teken van leven, dat tussen de tekenen van de dood door de grond in loopt. Op elke steen een ster; die doet denken aan de hemel.” Sponsors kunnen zo’n steen voor 100 euro adopteren. „We noemen hen steendragers – een knipoog naar keientrekkers, de bijnaam van de Amersfoorters.”

Aan de achterkant van de stalhouderij is een entree bijgebouwd. Binnen hangen schilderijen van een Amersfoorter die op 27 september 1941 honderd Sovjetsoldaten van het station naar het concentratiekamp zag lopen. Hij raakte dat beeld nooit meer kwijt en schilderde het twintig jaar later van zich af.

”Russen” werden de half verhongerde, vervuilde gevangenen genoemd, maar ze kwamen uit Oezbekistan, sommigen wellicht uit Kazachstan. Deze in lompen gehulde ”Untermenschen” waren naar Kamp Amersfoort getransporteerd om de Nederlandse geïnterneerden –onder wie nogal wat communisten– te laten zien hoe dom socialisten eruitzien. In plaats daarvan wekte hun erbarmelijke toestand de sympathie van de andere gevangenen op.

Alle Sovjetsoldaten kwamen binnen een halfjaar in en nabij het kamp om het leven. Ze waren beestachtig behandeld, tegen de internationale normen voor krijgsgevangenen in. De laatste 77 Oezbeken werden op 9 april 1942 doodgeschoten. Na ‘Woeste Hoeve’ –op 8 maart 1945, nu juist tachtig jaar geleden, fusilleerden de Duitsers daar 117 mannen– was het de grootste executie in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toch was het drama lange tijd vrij onbekend.

Reiding werd door het verhaal gegrepen toen hij als leerling-journalist het ereveld bezocht. „Er kwam verder nooit iemand.” In 2010 richtte hij de Stichting Sovjet Ereveld op. Die herdenkt de slachtoffers sinds 2012 elk jaar op 9 april.

Enkele sponsors hebben zich teruggetrokken omdat Rusland Oekraïne is binnengevallen

Oekraïne

Het museum gaat „niet in een makkelijke tijd” open, zegt Reiding. Enkele sponsors hebben zich teruggetrokken omdat Rusland Oekraïne is binnengevallen. „Een aantal mensen houdt meer afstand tot ons. Daarbij vergeten ze dat veel van deze slachtoffers niet uit Rusland kwamen, maar uit een van de andere veertien republieken van de Sovjet-Unie. Deze jongens zijn ook al minstens tachtig jaar dood. Bovendien stond de Sovjet-Unie aan onze kant, tegenover de Duitsers.”

Dat laatste weten mensen soms niet eens, zegt de museumdirecteur. De Tweede Wereldoorlog kostte 27 miljoen inwoners van de Sovjet-Unie het leven. Er kwamen zo’n 600.000 Oezbeken om, en dat zijn er bijvoorbeeld meer dan de 418.000 Amerikanen die sneuvelden.

De huidige oorlog beïnvloedt de herdenkingen op het ereveld. „We nodigen geen diplomaten meer uit.” Op 9 mei, de datum waarop verschillende voormalige Sovjetrepublieken hun oorlogsdoden herdenken, komen de ambassadeurs van Rusland en Oekraïne een krans leggen, maar ze krijgen een tijdstip toegewezen, zodat ze elkaar mislopen.

Texel

Inmiddels zetten zo’n tachtig vrijwilligers zich in voor het museum. Dertig gastheren en gastvrouwen geven uitleg. Op grote kaarten is aangegeven waar de 865 soldaten die op het ereveld begraven liggen vandaan kwamen en waar ze sneuvelden. Van één militair hangen er foto’s uit 1941 en 1945. „In vier jaar tijd lijkt hij 25 jaar ouder geworden”, zegt Reiding.

Wie het museum heeft bekeken, loopt in een paar minuten naar het ereveld aan de andere kant van snelweg A28. In de jaren 2019-2022 zijn alle 865 grafstenen vervangen. Daarbij zijn, als uitvloeisel van Reidings speurwerk, bij zo’n 300 doden voor het eerst naam en rang op de zerk vermeld.

Tien nabestaanden woonden de opening van het museum bij. Vrijdag bezochten ze Texel, waar de Georgiërs begraven liggen die rond het einde van de oorlog de wapens opnamen tegen de Duitsers.

Nieuws in beeld

Sovjet Ereveld, Leusden. beeld RD

Sovjet Ereveld, Leusden. beeld RD

Sovjet Ereveld, Leusden. beeld RD

Sovjet Ereveld, Leusden. beeld RD

Sovjet Ereveld, Leusden. beeld RD

Boek over de eerste nabestaande die werd opgespoord. beeld RD

Levensecht. beeld RD

In vier jaar tijd 25 jaar ouder geworden. beeld RD