Honderden luchtaanvallen en gewapende aanvaringen, tientallen ontploffingen en vernielingen, tientallen doden. En dan gaat het over slechts één maand in Myanmar. De burgeroorlog wordt steeds intenser, sinds de staatsgreep waarmee het leger op 1 februari 2021 de democratisch gekozen regering van Aung San Suu Kyi omverwierp. Hoe liggen de kaarten er bij na vier jaar?

In 2024 verloor het leger meer terrein dan in eerdere jaren, aan verschillende rebellenlegers. Het gaat om al langer bestaande etnische minderheidslegers en nieuw gevormde Volksverdedigingslegers, onder de paraplu van de Nationale Eenheidsregering (Nug), een schaduwregering die vanuit Thailand opereert. Zo veroverde het Kachin Onafhankelijkheidsleger Kia op 8 januari het uiterst noordelijke plaatsje Mansi. Op 21 en 22 december sloeg de Chin Broederschap toe in de plaatsen Mindat en Kanpetlet.

Luchtaanvallen

Vooral in Rakhine in het zuidwesten ging het er hevig aan toe. In de loop van 2024 kwam vrijwel heel de staat in handen van het etnische Arakanleger, inclusief een vliegveld en strategische militaire posten. Alles bij elkaar heeft het militaire regime nog minder dan een kwart van het land volledig onder controle, volgens een onderzoek van de BBC in meer dan 14.000 dorpsgemeenten eind 2024. De rebellenlegers hadden volgens dit onderzoek zo'n 42 procent in handen, terwijl ruim een derde betwist of onbekend was.

De strijd in die betwiste gebieden verhardt. Een in het nauw gedreven leger zet vaker luchtaanvallen in. In 2024 vonden bijna 800 luchtaanvallen plaats, vergeleken met zo'n 200 in 2023. Daarbij worden ook steeds meer burgers het slachtoffer. Ook worden meer mensen ontvoerd, door verschillende groepen, maar vooral door het leger. Soms gaat het om wel honderden mensen tegelijkertijd. De slachtoffers, vaak jonge mannen, worden meestal gedwongen om zich bij het leger aan te sluiten. Dit om grote verliezen op te vangen: velen sneuvelen op het slagveld, maar er wordt ook gedeserteerd.

Een in het nauw gedreven leger zet vaker luchtaanvallen in: bijna 800 vorig jaar

De BBC sprak met soldaten die in het geheim zijn overgestapt en nu spioneren voor de rebellen. Een van hen vertelde dat de aanblik van zwaar gemartelde burgers hem hiertoe bewoog.

De VN bevestigen het beeld van martelingen in detentie. Een groep experts rapporteerde in december dat bijna 2000 mensen in hechtenis zijn gedood door de junta, van wie velen zijn doodgemarteld.

Rohingya

De conflictmonitor Acled meldt in een rapport dat niet alleen het leger zich schuldig maakt aan ontvoeringen, dwangarbeid en het willekeurig doden van burgers. Ook verschillende milities doen dit. De afgelopen maanden werd met name veel geweld tegen burgers gemeld in de staat Rakhine, en dan vooral tegen de stateloze Rohingya-minderheid.

In 2017 sloegen Rohingya massaal op de vlucht voor geweld van het leger, destijds werden op grote schaal dorpen in brand gestoken, burgers vermoord en verkracht. De aanklager van het Internationaal Strafhof heeft voor die misdaden een arrestatiebevel gevraagd voor de legerleider, Min Aung Hlaing, die sinds 2021 ook aan het hoofd van het regime staat.

Het Arakanleger kan er echter ook wat van. De militie viel tijdens de opmars die afgelopen zomer begon, volgens onderzoek van Human Rights Watch, zonder directe aanleiding Rohingya-dorpen aan, en stak die in brand.

Vrijdag 31 januari verlengde de junta de staat van beleg met nog eens zes maanden, maar daarna is het regime vastbesloten verkiezingen te organiseren. In de aanloop hiernaartoe werd eind vorig jaar een volkstelling gehouden. De schaduwregering heeft opgeroepen de volkstelling en de verkiezingen te boycotten. Dit wordt gezien als een poging een onwettig regime legitimiteit te verschaffen. Teams die voor de volkstelling van deur tot deur gingen, werden door heel het land aangevallen door rebellenlegers, waardoor in nog niet de helft van het land data verzameld konden worden.

Eigenbelang

Ondertussen wordt legitimiteit ook buiten de grenzen gezocht. In oktober bezocht Aung Kyaw Moe van het juntaministerie van Buitenlandse Zaken de Aseantop in Laos, voor het eerst sinds de coup. De Aseanlandengroep, waar Myanmar bij hoort, probeert zich al sinds 2021 tevergeefs voor vrede in het land in te zetten.

China bemoeit zich vooral uit eigenbelang met het conflict. Hoewel het land in principe goede banden onderhoudt met de junta, zou het rebellengroepen in het noordoosten hebben gesteund, omdat dit hielp bij het uitbannen van illegale gokoperaties in het grensgebied met China. Toen de milities té succesvol werden, heeft China bemiddeld in een staakt-het-vuren. Vorig jaar hield zo'n staakt-het-vuren vijf maanden stand; in januari werd er opnieuw een deal gesloten tussen de junta en de militie MNDAA in de staat Shan.

Een groep van 46 organisaties op het gebied van mensenrechten in Myanmar, waaronder Amnesty International, riep deze week de internationale gemeenschap op om meer actie te ondernemen om verder geweld te voorkomen. „Alle landen moeten de druk op de junta opvoeren door wapenleveringen te blokkeren, en internationale rechtsmechanismen te steunen", aldus de groepen in een verklaring.

Afgelopen zomer bleek uit onderzoek van de VN dat er ondanks sancties nog altijd zestien banken zijn in zeven landen, waaronder China, India en Singapore, die transacties gelinkt aan wapeninkopen door de junta verwerkten. Naast eigen productie worden de meeste wapens geïmporteerd uit Thailand, het land dat ook de schaduwregering huisvest. Als de internationale gemeenschap met deze steun stopt, zo zei een woordvoerder van de schaduwregering onlangs tegen Al Jazeera, dan kan de oorlog nog dit jaar voorbij zijn.