In een videoboodschap laat Meta-oprichter Mark Zuckerberg begin januari er geen twijfel over bestaan. Niet alleen kondigt hij aan dat zijn bedrijf factchecks voor sociale media zal ontmantelen. Ook zal het moederbedrijf achter Facebook, Instagram en Threads „samen met president Trump” de strijd aanbinden met regels die de EU de afgelopen jaren heeft opgesteld om techbedrijven te verplichten illegale content en nepnieuws te verwijderen. „Censuur”, oordeelt Zuckerberg in zijn 5 minuten durende filmpje op Facebook.

Meta stopt dus met factchecks. Ook wordt het beleid tegen haatdragende taal versoepeld om „de vrijheid van meningsuiting te herstellen”, aldus Zuckerberg. Het werk van de „vooringenomen” factcheckers wordt vervangen door zogenoemde community notes, zoals dat ook op X –het platform van Elon Musk– gebeurt.

Celstraf

Het besluit van de baas van Meta komt niet uit de lucht vallen. In zijn boek ”Save America” bedreigde Trump Zuckerberg vorig jaar met levenslange celstraf als hij zich zou bemoeien met de presidentsverkiezingen. Nadat Trump in 2016 de verkiezingen won –volgens velen mede dankzij desinformatie op Facebook–, besloot Meta strenger te gaan modereren. Maar na het dreigement om Zuckerberg vast te zetten, veranderde de techgigant radicaal van koers. Op de vraag van journalisten aan Trump of de baas van Meta „direct reageerde op de bedreigingen die u in het verleden hebt geuit”, was het tevreden antwoord van de president: „Waarschijnlijk wel.”

Niet alleen Facebook, maar ook andere techmagnaten uit het ooit zo progressieve Silicon Valley knielen voor Trump. De bazen van Amazon, Apple, Google, OpenAI en zelfs TikTok waren allemaal bij diens inauguratie in januari aanwezig. In de weken daarvoor waren ze al op bezoek geweest bij de aankomend president. En met donaties van elk een miljoen dollar droegen Google en Meta bij aan Trumps inauguratiefonds.

Elon Musk gaat nog verder. De topman van Tesla, SpaceX en X droeg bijna 300 miljoen dollar bij aan Trumps herverkiezingscampagne en sinds de verkiezingen in november week hij nauwelijks van de zijde van Trump. Naar verluidt sliep hij zeker twee maanden voor ongeveer 2000 dollar per nacht in een riant onderkomen op het landgoed van de president Mar-a-Lago in Palm Beach, Florida.

Samenwerking

First Buddy Elon Musk kreeg als bedankje een eretaak van de president. Met het door hemzelf aan Trump geopperde ministerie van Overheidsefficiëntie –een adviesorgaan voor kostenbesparingen en modernisering bij de overheid– mag hij de sloopkogel door het ambtenarenapparaat halen. Zonder officiële benoeming heeft ’s werelds rijkste man bovendien toegang tot de persoonlijke en financiële data van miljoenen Amerikanen.

Ook andere techbedrijven profiteren van Trump. Direct na zijn herbenoeming heeft de president meerdere decreten ondertekend die gericht zijn op technologie, innovatie en deregulering. Bijvoorbeeld het project Stargate, waarvoor Washington een astronomisch bedrag van 500 miljard dollar investeert in datacenters en andere cruciale IT-infrastructuur die nodig is voor de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie.

„Trumps agenda is precies wat techbedrijven willen”, zegt internet- en privacyexpert Marietje Schaake. Met Trump in het Witte Huis kunnen techbedrijven niet alleen rekenen op een president die hen in staat stelt vrij van peperdure regulering te opereren, maar voor wie het ook topprioriteit is om te investeren in technologie.

Laissez fairebenadering

Schaake kent Silicon Valley als geen ander. De oud-Europarlementariër voor D66 is momenteel directeur internationaal beleid bij het Cyber Policy Center van de Amerikaanse topuniversiteit Stanford. In haar vorig jaar verschenen boek De Tech Coup schetst ze een verbijsterend beeld van de invloed van techbedrijven, die stilletjes steeds meer macht naar zich toetrokken en nu zelfs overheidstaken overnemen.

Jarenlang geloofden politieke leiders in het Westen rotsvast in de vooruitgang die de nieuwe technologie zou brengen. Het resulteerde in de VS in een laissez fairebenadering door zowel Republikeinen als Democraten. Ook toen duidelijk werd wat de schaduwkanten van nieuwe technologieën waren en techbedrijven een enorme groei doormaakten, greep Washington niet in. Inmiddels heeft een bedrijf als Apple een marktwaarde vergelijkbaar met het bruto binnenlands product –wat een land in één jaar verdient– van het Verenigd Koninkrijk.

De EU richt haar pijlen vooral op grote platforms met meer dan 45 miljoen actieve maandelijkse gebruikers in de EU

Gareel

Om de macht en invloed van Big Tech aan banden te leggen, ontwikkelde Brussel de afgelopen jaren een lijvig pakket digitale wetgeving. De EU zet haar marktmacht in om de Europese normen en waarden op te leggen aan techbedrijven die hier opereren. De AI-wet, de Digitale Marktenwet (DMA) en de Digitale Dienstenwet (DSA) moeten ervoor zorgen dat techbedrijven aan dezelfde regels rond transparantie en verantwoording voldoen als overheden. De wetgeving is vooral bedoeld om grote platforms als Facebook, Instagram, TikTok en YouTube, met meer dan 45 miljoen actieve maandelijkse gebruikers in de EU, in het gareel te krijgen.

De AI-wet beschermt Europeanen tegen de risico’s van kunstmatige intelligentie en moet Chinese toestanden voorkomen, waarbij belangrijke beslissingen door AI worden genomen. De DMA voorkomt dat techbedrijven misbruik maken van hun economische machtspositie. De DSA verplicht Big Tech-gebruikers te beschermen tegen illegale content en desinformatie. Techbedrijven die zich niet aan de regels houden, kunnen boetes van tot wel 10 procent van hun jaarlijkse omzet tegemoetzien. En het blijft niet bij dreigementen. Volgens Zuckerberg moest Meta de afgelopen twintig jaar ruim 30 miljard dollar aan boetes aan Brussel afdragen.

Met de regulering van Big Tech loopt Europa niet alleen voorop, het lijkt techbedrijven ook daadwerkelijk tot aanpassing van hun gedrag te kunnen bewegen. Omdat de EU-markt tot de grootste en rijkste ter wereld behoort, kunnen internationale techbedrijven het zich niet veroorloven te vertrekken. Ze hebben Europa nodig, dus leven ze de regels na. Geïnspireerd door het Europese voorbeeld probeerde ook president Joe Biden via het mededingingsrecht de machtsconcentratie bij techbedrijven tegen te gaan en werkte hij aan regulering.

Sloopkogel

Maar met Trump in het Witte Huis zijn de spelregels veranderd. ”Techbro’s” krijgen meer invloed op de Amerikaanse politiek. Deze niet-democratisch gekozen techbazen beperken hun inmenging niet tot de VS, maar zetten die ook in om zich in Europa te laten gelden. Met de politieke rugdekking van Trump is Big Tech minder geneigd EU-regelgeving te accepteren die hun innovatievermogen beperkt.

Het bekendste voorbeeld is Musk. Niet alleen zet de X-eigenaar zijn platform in om uiterst rechts aan te prijzen; er zijn ook aanwijzingen dat hij het X-algoritme inzet om campagne te voeren voor uiterst rechtse partijen als AfD in Duitsland en ReformUK in het Verenigd Koninkrijk. Musk zegt wel op te komen voor de vrije meningsuiting, maar het heeft er alle schijn van dat zijn algoritme uiterst rechtse meningen meer zichtbaarheid geeft, terwijl__andere meningen minder zichtbaar worden gemaakt met ”shadowbanning”.

„Musk tart rechtstreeks onze wetten”, zegt VVD’er Bart Groothuis, die zich in het Europees Parlement vaak uitspreekt over veiligheidskwesties. „Privé mag hij natuurlijk zijn politieke mening uitdragen. Maar tijdens verkiezingen mag hij niet daarvoor zijn platform inzetten. Die vorm van beïnvloeding vinden wij onacceptabel.”

NAVO-steun

Waarom Musk zich zo roert in de Europese politiek? „Techbedrijven hebben baat bij een zwak Europa”, zegt internet- en privacyexpert Schaake. „Europa is de meest serieuze macht die Big Tech reguleert. Techbedrijven zijn goed af als ons dat niet lukt. Met Trump aan hun zijde zullen ze actief proberen ons beleid te ondergraven.”

Ze noemt de baas van Meta als voorbeeld. „Zuckerberg beweert dat Europese boetes in het kader van onze mededingingswetgeving moeten worden beschouwd als het opwerpen van handelsbarrières. Als onze techregels zo in Washington worden opgevat, kan ons beleid ons in een handelsoorlog met de VS brengen. Een ongekende uitdaging. Vraag is dan: welke prijs hebben we over voor het handhaven van onze wetten?”

Een voorproefje van de transactionele politiek die Trump de komende jaren gaat voeren kwam al in september. JD Vance dreigde toen met het opzeggen van NAVO-steun als de Europese Commissie „niet meer pro vrije meningsuiting is” en X gaat reguleren. Moeiteloos koppelde de vicepresident twee totaal losstaande dossiers. En er zijn meer potentiële afhankelijkheden waarmee Trump kan chanteren: importtarieven bijvoorbeeld.

„Het handhaven van onze wetten gaat een politieke en economische prijs hebben”, waarschuwt Schaake. „Je mag dan hopen dat de EU haar rug recht houdt. Deze chantage raakt direct aan onze soevereiniteit: als wij inbinden als Amerika blaft, worden we heel kwetsbaar en zijn we overgeleverd aan de grillen van Trump.”

Handhaven

Dus moet Europa gewoon de AI-wet, de DMA en de DSA handhaven, is ook Europarlementariër Groothuis van mening. Mochten de Amerikanen zich niet laten reguleren en met tegenmaatregelen komen, dan is er volgens de VVD’er slechts één optie: „Eigen Europese platformen creëren en geen ruimte meer bieden aan buitenlandse platformen die ons het mes op de keel zetten als we onze eigen wetten handhaven.”

Brussel belooft inmiddels krachtig op te treden tegen mogelijke schendingen van EU-wetgeving door Big Tech. De Commissie gaat tien lopende onderzoeken naar platforms als X, Facebook en TikTok intensiveren en het aantal medewerkers dat de DSA moet handhaven, wordt uitgebreid naar 200.

Toch mag er van Groothuis nog wel een tandje bij. „De EU is terughoudend om zich uit te spreken, uit angst de onvoorspelbare Trump tegemoet te treden. Dat vind ik ongepast. Grenzen die wij stellen, moeten we handhaven – ook als dat consequenties heeft.”

Wake-up call

Ook Schaake vindt dat de ernst van de situatie te weinig tastbaar is in Brussel. „De toon is nog best rustig. Van mij mag het allemaal wel wat steviger.” Ze hoopt op „een wake-up call”, zodat het voor „de mensen die dat nog nodig hebben duidelijk wordt dat het Amerikaanse beleid voor ons gewoon gevaarlijk is”. „Dit gaat ons allemaal iets kosten”, voorspelt ze. De EU zou volgens haar heldere maatregelen moeten treffen. „Wij moeten onze afhankelijkheid van de VS afbouwen en uit veiligheidsoverwegingen vaker Europees investeren.”

In een speech voor de conferentie van EU-ambassadeurs sprak Ursula von der Leyen zich dinsdag voor het eerst hard uit richting de VS. „We weten dat er wordt gedreigd met economische dwangmiddelen zoals sancties, exportcontroles en tarieven”, zei de Commissievoorzitter. Maar „Europa zal altijd zijn economische en nationale veiligheid beschermen”, beloofde ze. „We moeten stoutmoedig zijn, wendbaar zijn, misschien zware onderhandelingen voeren en misschien ook samenwerken met landen die niet gelijkgestemd zijn”, sprak ze.

Ontkoppelen van de VS is geen optie, betoogde Von der Leyen. Europese gebruikers mogen dan massaal gebruikmaken van diensten van Big Tech uit de VS; andersom bieden bedrijven in de EU werk aan 3,5 miljoen Amerikanen. „Voor beide partijen staat er dus veel op het spel.”