Een meisje van 15 jaar belandt op de spoedeisende hulp met een alcoholvergiftiging. Ze heeft 3 promille alcohol in haar bloed en is ver heen. Pas na vier uur komt ze weer bij bewustzijn. Nader onderzoek wijst uit dat ze geslachtsgemeenschap heeft gehad. Ze heeft geen idee met wie. Het is haar eerste keer.

Met deze ingrijpende casus begint ”Stop met alcohol voor jongeren”. Het boek, geschreven door kinderarts Nico van der Lely, verscheen half januari bij Fontaine Uitgevers. Daarin laat hij 26 deskundigen en betrokkenen aan het woord, onder wie hersenwetenschapper Erik Scherder en voormalig staatssecretaris van Volksgezondheid Maarten van Ooijen.

Lees ook

Kennis over schadelijkheid alcohol belabberd: „Daarvan zijn we geschrokken”

Van der Lely (61) heeft het boek geschreven om aandacht te vragen voor de korte- en langetermijngevolgen van alcoholgebruik, zegt hij desgevraagd. „Op de korte termijn worden jongens agressief en meisjes depressief. Op de lange termijn bevordert alcohol de ontwikkeling van kanker. Vroeger kreeg een op de negen dames borstkanker, nu een op de zeven. Die toename komt voor een belangrijk deel door alcohol.”

Hoe later jongeren met drinken beginnen, hoe beter. De kinderarts van het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft wijst op onderzoek van Loes de Veld. Zij ontdekte dat met elk jaar dat jongeren later beginnen met alcohol, de kans op alcoholmisbruik in hun leven met 14 procent afneemt.

Het boek begint met een heftige casus. Hoe uitzonderlijk zijn dergelijke situaties?

„We zien dit soort vreselijke gevallen vaak. Vroeger kwam dat minder voor. Dat meisjes verkracht worden, kan het gevolg van alcohol zijn. Je doet dan dingen die je anders nooit zou doen. Achteraf weet je er niets meer van.

Behalve dat het erg is voor het slachtoffer, kosten zulke patiënten veel tijd en geld. Gynaecologen moeten onderzoek doen. De patiënt neemt een van de schaarse kinder-ic-bedden in beslag. Daarvan hebben we er hier zeventien, op een achterland met 80.000 kinderen. Een long- of hersenvliesontsteking kun je niet voorkomen, maar een alcoholvergiftiging wel.”

Hoe groot is de alcoholproblematiek in Nederland?

„Gelukkig neemt alcoholmisbruik onder Nederlandse jongeren af. Vroeger zagen we geregeld kinderen van 12 jaar met een alcoholvergiftiging. Nu zijn de jongste patiënten 14 jaar. De tekenen zijn gunstig, maar we zijn er nog niet.

In België, waar ik ook werk, is het probleem twee keer zo groot als in Nederland. Daar mogen kinderen vanaf 16 jaar bier kopen. Ook richt veel alcoholreclame zich op de jeugd. De gevolgen zien we om ons heen. Het komt geregeld voor dat dronken kinderen in slootjes verdrinken.”

Hoe is de situatie in de Biblebelt, waar veel christenen wonen?

„Niet beter dan elders. In sommige plaatsen in de Biblebelt, zoals Urk of Bruinisse, is de alcoholproblematiek zelfs groter dan gemiddeld. Mondbodemkanker, veroorzaakt door alcohol, komt daar ook relatief veel voor.”

Alcohol mag in Nederland niet verkocht worden aan minderjarigen. Hoe komt het dat toch zo veel kinderen alcohol gebruiken?

„In de brugklas leren kinderen meestal niet hoe schadelijk alcohol is. Ouders beschermen hen ook niet. Ze denken dat het wijs is om het eerste biertje thuis te geven. Ze kunnen alcohol beter verbieden.”

In Nederland ligt de leeftijdsgrens voor het kopen van alcohol op 18 jaar. Bent u er voorstander van om die grens verder te verhogen?

„Nee, met die 18 jaar ben ik allang blij. Maar er moet wel gehandhaafd worden. In Zeeland weet ik bepaalde slijterijen waar kinderen alcohol vandaan halen. Het kost kinderen absoluut geen moeite om aan het goedje te komen. Ouders zitten soms in het buitenland en denken dat het thuis met hun kroost wel goed gaat. Niemand houdt ze in de gaten.”

Een alcoholvergiftiging is bij jongeren vaak slecht te herkennen. Ze zwalken niet, maar vallen zomaar om. Maakt dat de aanpak van alcoholproblematiek lastig?

„Ja. Als portier bij een feestje op school zie je dan niet of jongeren onder invloed zijn. Hetzelfde geldt voor agenten die toezien bij uitgaansgelegenheden. Dat maakt het lastiger om tijdig in te grijpen.

Ik hoop dat het in de toekomst mogelijk wordt om alcohol te meten aan de hand van de kleur van de huid. Ik heb techneuten gevraagd daar onderzoek naar te doen. Het is een interessante ontwikkeling. Een blaastest kost al snel te veel tijd. Met een huidtest zou je als portier of agent snel jongeren kunnen controleren.”

Iemand kan denken: ik houd het bij één biertje per dag. Is er een veilige grens?

„Het is schadelijk als je veel drinkt of al op jonge leeftijd. Het slechtst voor je is het als je op één avond heel veel gebruikt. Dan verlies je veel hersencellen en word je dommer. Maar ongeacht de hoeveelheid is alcohol gewoon een schadelijk product. Het is de enige harddrug waarvoor je je moet verantwoorden als je het niet gebruikt. Als we twee eeuwen geleden hadden geweten wat er nu over bekend is, had alcohol op de lijst van verboden middelen gestaan.

Ik maak me het meest zorgen om de relatie met kanker. Elke dag een wijntje betekent 12 procent meer kans op kanker. Gezien het alcoholgebruik in Nederland verwacht ik dat het aantal kankerpatiënten in de toekomst sterk zal stijgen. Ik heb contact met KWF Kankerbestrijding. Ik vind het mooi dat ze geld inzamelen voor betere behandelingen, maar het is veel beter om kanker te voorkomen.”

Alcohol verhoogt het risico op zeker zeven soorten kanker. De belangrijkste Amerikaanse gezondheidsadviseur Vivek Murthy pleit daarom voor een kankerwaarschuwing op alcohol, net als op pakjes sigaretten. Zou u dat in Nederland ook willen?

„Ja. Maar ik zou eerst pleiten voor een verbod op mixtips. „Lekker om te mixen”, staat vaak achter op een fles wijn. Haal dat van de etiketten af. Als je wijn mengt met bijvoorbeeld frisdrank, wordt het voor jongeren veel verleidelijker om alcohol te gebruiken.”

Zou u een totaalverbod op alcohol toejuichen?

„Nee, dat hoeft van mij niet. Als je één wijntje drinkt op de verjaardag van je oma, kan dat weinig kwaad, al moet je daarna niet gaan rijden. Het gaat erom dat we op een goede manier met alcohol omgaan.”

In de politiek is er nauwelijks draagvlak voor effectief beleid, stelt Wim van Dalen, directeur van de Stichting Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP), in het boek. Merkt u dat ook?

„Zeker. Ik denk dat dat mede te maken heeft met misvattingen over alcohol. De liberalen in Den Haag vinden dat kinderen zelf moeten kunnen bepalen wat ze drinken. Maar dat kunnen ze helemaal niet. Dat bepaalt de drankindustrie. Kijk naar sporters. Die zie je vaak met enorme bierpullen in de hand. Daar zit de industrie achter, die mensen wil beïnvloeden. Ik vind dat de politiek te weinig optreedt tegen dergelijke reclame.

Alcohol kost de maatschappij jaarlijks minstens 4 miljard euro, door onder meer verkeersongevallen en verlies van productiviteit. Ik vind het daarom wrang dat ik elk jaar om geld moet leuren voor onderzoek naar alcoholpreventie.”

Ouders hebben veel meer impact op hun kinderen dan ze denken, meent Ninette van Hasselt van het Trimbos-instituut. Welke tips hebt u voor hen?

„Koop een boek over de gevolgen van alcohol en bespreek het aan de keukentafel. En kaart het consequent aan als je bij je kind alcohol ruikt.

Als artsen kunnen we het probleem niet alleen oplossen. De hele maatschappij moet in actie komen: het onderwijs, sportclubs, de lokale politiek. De problematiek reikt ook veel verder dan alcohol. Heel Nederland wordt obees. De automaten met Marsrepen moeten weg. Ik ben een halfjaar in de Verenigde Staten geweest. Daar sport bijna iedereen. Wat doen we hier? Kinderen krijgen maar twee uur per week gymles.”

Geen wedstrijd zonder alcohol, luidt de titel van hoofdstuk 4. Waarom wordt er zo veel gedronken in de sportwereld?

„Ik was recent in Veere bij een tennisclub. Ze vertelden me dat de club volledig afhankelijk is van de omzet van de bar. Zonder bar zou de club failliet gaan. Als de lokale gemeenschap meer investeert in zo’n sportclub, zou dat ook anders kunnen.

Laten sportclubs ambassadeurs inzetten die vertellen dat ze kampioen zijn geworden doordat ze hun spieren niet lieten afbreken door alcohol. Door alcoholgebruik verlies je namelijk spiercellen, dus dat beïnvloedt je prestaties. Ook wordt je concentratievermogen minder.”

Ook onder studenten wordt het nodige achterover gewerkt. Wat valt daaraan te doen?

„Delft is een goed voorbeeld van hoe je dat gedrag kunt veranderen. Bij enkele studentenverenigingen in deze stad zijn alcoholvrije opties al meer ingeburgerd. Verder zijn er watertappunten gecreëerd om studenten te stimuleren vaker water te drinken.

Net als bij sportclubs is ook hier het probleem dat veel studentenverenigingen grotendeels afhankelijk zijn van de alcoholomzet. Sommige verenigingen halen 90 procent van hun omzet uit sterke drank. Dat moet echt veranderen. Studentenverenigingen zijn er niet om sterke drank te serveren.”

Stop met alcohol voor jongeren. Waarom dat moet en hoe het kan, Nico van der Lely; Fontaine Uitgevers; 240 blz.; € 18,99