„Van een martelaar kun je onmogelijk een uitgebalanceerde systematische theologie verwachten”
In de totale eenzaamheid van zijn cel bad de Roemeense gevangene Richard Wurmbrand onophoudelijk „Jezus, dierbare Bruidegom van mijn ziel, ik geloof in U”.
Dat kwam woensdag naar voren op een druk bezochte conferentie over ”Prison Theology” (gevangenistheologie), in de Amsterdamse herdenkingskerk Baptist House. De focus van de bijeenkomst lag op de Roemeense Joods-christelijke voorganger Richard Wurmbrand (1909-2001).
De gruwelijke praktijken in communistische gevangenissen –lichamelijke en psychologische martelingen– hadden tot doel tegenstanders tot een nieuwe, communistische mens te herscheppen. Richard Wurmbrand, die veertien jaar in communistische gevangenissen doorbracht, onvoorstelbaar leed en wreed werd gefolterd, was na zijn gevangenschap inderdaad een vernieuwd mens. Maar anders dan de communisten dachten: Wurmbrand leek des te meer op Jezus Christus.
„Dit is gevangenistheologie”, zei de Roemeense theoloog dr. Mihai Nemeti woensdagmiddag in zijn ”McClendon-lezing” tijdens de conferentie ”Chains of Suffering, Chains of Christ, an introduction into Prison Theology”. Deze was georganiseerd door Unie-ABC en het International Baptist Theological Study Centre in Amsterdam (IBTCS). In Unie-ABC zijn baptisten- en CAMA-gemeenten verenigd.
Prof. dr. Henk Bakker van het Baptistenseminarium aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) leidde het thema in. „Gevangenistheologie is gebaseerd op de levens, de ervaringen van gevangenschap, van christenen die door hun lijden en confrontatie met de dood diepgaande theologische inzichten verkregen”, zei hij. „Een kerk die vervolgingen of ontberingen doorstaat, wordt een zichtbaar teken van Christus’ aanwezigheid. Haar leiders worden door hun innige verbintenis met Christus des te meer toegewijd.”
Mystiek
Dr. Mihai Nemeti, die in 2023 aan de VU op Wurmbrand promoveerde, zei in zijn lezing dat Wurmbrand geen systematische theoloog was, maar meer een mysticus. „Wurmbrand, die niet alleen de Bijbel las, maar ook de werken van christelijke en niet-christelijke mystici kende, bad in totale eenzaamheid onophoudelijk „Jezus, dierbare Bruidegom van mijn ziel, ik geloof in U”. Soms ervoer de gevangene de merkbare aanwezigheid van engelen, zodat de muren van zijn cel glansden.”
Nemeti legde uit dat Wurmbrand zelf wist dat hij op het randje van de krankzinnigheid verkeerde, dat zijn mystieke ervaringen hoog en diep gingen, maar het toch geen hallucinaties waren. „Om niet gek te worden, ging Wurmbrand soms dansen voor God en ook begon hij te preken. Volgens Wurmbrand ervaart een gelovige in de ergste pijn juist de meeste eenwording met Christus. Christus Zelf lijdt in Zijn gemeente. Lijdende christenen vormen daadwerkelijk –niet symbolisch, maar letterlijk– het Lichaam van Christus.”
„Lijdende christenen vormen daadwerkelijk –niet symbolisch, maar letterlijk– het Lichaam van Christus” - Dr. Mihai Nemeti, Roemeens theoloog
Dr. Mihai Nemeti wees ook op de excentrieke kanten van Wurmbrands theologie. „Van een martelaar kun je onmogelijk een uitgebalanceerde systematische theologie verwachten”, zei hij. „Zo’n mysticus als Wurmbrand valt in geen enkel hokje te stoppen, al dachten protestanten in West-Europa dat hij tot hun denominatie hoorde.”
Op een vraag van een deelnemer of Wurmbrands boeken de bijbedoeling van fondsenwerving hadden, antwoordde Mihai Nemeti bevestigend. „Ook in de VS werden Wurmbrands kritische uitspraken over het communisme soms misbruikt voor toenmalige anticommunistische propaganda.”
Gevangenispastoraat
Als reactie op Nemeti’s lezing noemde de uit Schotland afkomstige theologe dr. Marion Carson de diepe indruk die Wurmbrands boeken toen zij nog jong was, op haar maakten. Carson, die ook doceert aan het IBTSC, wees tegelijk op het gevaar om zo’n ‘held’ als Wurmbrand als model voor te schrijven. Gebaseerd op jaren ervaring in gevangenenpastoraat in Glasgow zei zij ook gevangenen te kennen die niet zulke diepe belevingen van verbondenheid met Christus hebben. „Ook voor hen moet aandacht zijn in het gevangenispastoraat.”
Dr. Reggie Williams, hoogleraar sociale theologie en ethiek aan de Universiteit van St. Louis (VS), waarschuwde voor het gevaar dat gevangenispastoraat meewerkt aan onchristelijk strafrecht en gevangenisinstellingen die gevangenen extra knevelen. Hij kent een koepelgevangenis in Texas waar de cellen rondom een zuil van ondoorzichtig glas zijn gebouwd. „De gevangenen kunnen de bewakers niet zien, maar weten wel dat de bewakers vanuit hun zuil iedereen zien.” Williams wil er voorzichtig mee zijn om gevangenen zoals Richard Wurmbrand en Dietrich Bonhoeffer als modellen voor te stellen voor hoe een gevangenisstraf te ondergaan. „Zeker in de VS is het gevangenissysteem niet vrij van racisme.”
Dr. Mihai Nemeti, die in 2023 aan de VU op Wurmbrand promoveerde. beeld Ronald Bakker
Achter de katheder dr. Mihai Nemeti. beeld Ronald Bakker
Druk. Achter de katheder rechts Henk Bakker. beeld Ronald Bakker
Ook buiten de zaal zitten nog mensen. beeld Ronald Bakker
De herdenkingskerk Baptist House in Amsterdam-Slotervaart. beeld Ronald Bakker
De herdenkingskerk Baptist House in Amsterdam-Slotervaart. beeld Ronald Bakker
