Maar er zijn nog meer dan vijftig andere gewapende conflicten waarbij een staat betrokken is, blijkt uit de Conflict Database van de universiteit van Uppsala (UCDP). De Zweedse universiteit telde 59 gewapende conflicten in 2023, meer dan er sinds de Tweede Wereldoorlog ooit zijn geweest. En dit jaar zal de telling van UCDP waarschijnlijk op nog meer conflicten uitkomen dan in 2023, zegt onderzoeker Shawn Davies.

De universiteit kijkt hierbij specifiek naar statelijke conflicten, waarbij twee landen tegen elkaar vechten, zoals Rusland en Oekraïne. „Of wanneer een staat vecht tegen een gewapende militie, zoals IS”, zegt Davies.

De voorlopige dataset van 2024 –die tot oktober loopt– registreerde al 59 conflicten, net zo veel als vorig jaar dus. Het is een voorzichtige berekening, waarbij november en december dus nog niet zijn meegerekend.

Onderzoeker Davies ziet een verschuiving van statelijke conflicten in de wereld: ze zijn groter en fundamenteler dan voorheen. „Waar zo’n tien jaar geleden vooral extremistische groepen vochten, neemt het aantal staten die partij zijn in conflicten de afgelopen jaren toe.”

Steeds meer conflict

De conclusie van de Zweedse universiteit staat niet op zichzelf. Het Institute for Economics and Peace, dat iets andere methodes hanteert, telde vorig jaar 56 conflicten waarvan ten minste een van de partijen een staat was – eveneens het hoogste gemeten aantal ooit.

En het Armed Conflict Location & Event Data Project (Acled), dat zowel conflicten tussen landen als niet-statelijke gewapende groepen onderzoekt, stelt dat het aantal conflicten wereldwijd de afgelopen vijf jaar is verdubbeld en dat er in 2024 een kwart meer conflicten waren dan vorig jaar. Inmiddels heeft een op de acht mensen in de wereld te maken met zo’n gewapend conflict.

De meeste conflicten waaraan een staat meevocht –volgens de telling van UCDP– doen zich voor in Afrika: 28 in totaal. Zestien conflicten waren er in Azië, elf in het Midden-Oosten, twee in Europa en twee in Noord- en Zuid-Amerika (Haïti en Colombia). Maar het dodelijkste conflict, dat is de oorlog in Oekraïne en Rusland; in de dataset tot oktober telde UCDP bijna 60.000 doden als gevolg van die oorlog.

Conflicten lopen in elkaar over

Dat het aantal conflicten al jaren stijgt, is volgens Davies te wijten aan de groeiende „multipolariteit in de wereld”. „Het zijn niet alleen de Verenigde Staten meer die politie spelen, ook andere grootmachten –zoals Rusland en Iran– bemoeien zich met internationale conflicten.”

Er is een overloopeffect, zegt Davies. „De laatste escalatie, in Syrië, ontstond deels door een verzwakt Rusland in Oekraïne. En door Iran, waarvan de invloed in het Midden-Oosten is verzwakt wegens zijn proxyoorlogen tegen Israël.”

Wereldwijd maken steeds meer regeringen gebruik van drones, raketten en explosieven, die met relatief weinig menskracht veel schade kunnen aanrichten, wat het geweld intensiveert.

Bovendien vecht óók terreurgroep Islamitische Staat wereldwijd nog tientallen conflicten uit tegen staten en andere gewapende groepen. In totaal vochten aftakkingen van de groep in 2024 in zestien verschillende landen, van Algerije tot de Filipijnen en Afghanistan – en pleegde aftakking IS-K in maart 2024 een terroristische aanslag bij een concertzaal in Moskou.

Wat gebeurt er in 2025?

De vraag is: kan het weer rustiger worden, in 2025? „Misschien tijdelijk”, denkt Davies. Nu dictator Bashar al-Assad is verdreven uit Syrië, zouden de actieve gevechten daar tijdelijk kunnen afnemen. De onderhandelingen in Gaza over een staakt-het-vuren zijn hervat – al worden de leefomstandigheden van de mensen daar niet minder schrijnend van.

„Misschien wordt er volgend jaar even minder gevochten dan dit jaar”, zegt Davies. „Maar het is schijnveiligheid”, zegt hij. „Het kan in één keer weer oplaaien.”

Ook noemt Davies de komst van president Donald Trump in de Verenigde Staten, die keer op keer zegt dat hij de oorlog zal stoppen, zodra hij op zijn plek zit. „We moeten kijken wat daarvan komt. Maar als je het mij vraagt? Ik vrees dat ik moet zeggen dat we in ons onderzoek vaker zien dat een conflict escaleert, dan dat een vredesverdrag uitpakt als gehoopt.”

Ook hier speelden zich in 2024 conflicten af

1. Myanmar

Wie zijn er betrokken? Het Myanmarese militaire leger vecht tegen een groot aantal gewapende groepen, zoals het Kachin-onafhankelijkheidsleger, het Karen-bevrijdingsleger en het Arakan-leger.

Aantal doden in 2024 volgens Acled: bijna 20.000 (onder wie ruim 3600 burgers).

Al drie jaar vechten honderden gewapende groepen tegen de militaire regering in Myanmar, die in 2021 met geweld een coup pleegde. Generaal Min Aung Hlaing was daar niet van gediend. Hij arresteerde tegenstanders, terroriseerde en doodde ze.

Sindsdien proberen honderden groepen via strijd de democratie in hun land terug te winnen. Ze sloten zich aan bij milities die al langer vochten voor rechten van etnische minderheden in het land. Het heeft geleid tot een extreem versplinterd conflict; nergens zijn zo veel verschillende gewapende groepen actief als in Myanmar.

In 2024 won de gewapende oppositie veel terrein in Myanmar, ten koste van duizenden levens. Volgens Acled sneuvelden ook ruim 3600 burgers. Maar ook de militaire regering zette door. In februari stelde ze dienstplicht in voor mannen tussen de 18 en 35 jaar, ook gericht op Myanmarezen uit het buitenland. Duizenden burgers, onder wie de Rohingyaminderheid, zijn ingezet als menselijk schild. Onlangs zond ICC-aanklager Karim Khan voor het eerst een arrestatiebevel uit voor Min Aung Hlaing.

2. Burkina Faso

Wie zijn er betrokken? Het leger van Burkina Faso vecht tegen rebellengroepen als Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM), Islamitische Staat in de Sahel.

Aantal doden in 2024 volgens Acled: 6000 (onder wie 1000 burgers).

De afgelopen paar jaar is Burkina Faso het epicentrum geworden van geweld door gewapende islamitische groepen. Vooral het aan al-Qaida gelieerde JNIM en de Islamitische Staat in de Sahel voerden dit jaar tientallen aanvallen uit op het leger en op burgers, en maken daarbij steeds meer gebruik van drones en raketten. Inmiddels controleren deze groepen ongeveer 40 procent van het land. „JNIM wint op dit moment sneller en zorgwekkender terrein dan IS”, zegt Davies.

De tactieken van JNIM en IS in Burkina Faso zijn gruwelijk – en veel burgers zijn er het slachtoffer van. Zo gaan de groepen langs de deuren om mensen –vooral christenen– te doden, bleek onlangs uit een rapport van Human Rights Watch. Maar volgens Human Rights Watch heeft ook Burkina Faso’s leger bloed aan zijn handen, bijvoorbeeld door een massamoord op 223 mensen in februari.

3. Ethiopië

Wie zijn er betrokken? De Ethiopian National Defence Force (ENDF) vecht tegen gewapende groepen als de Fano en het Oromo Liberation Army (OLA).

Aantal doden in 2024 volgens Acled: 9600 (onder wie 2000 burgers).

Al de afgelopen anderhalf jaar vecht het Ethiopische regeringsleger ENDF tegen gewapende groepen, die meer onafhankelijkheid eisen. De Oromo Liberation Army, die controle wil over de Oromia-provincie, bijvoorbeeld. En de Fano –vrij vertaald ”vrijheidsstrijders”– die volledige controle willen over de provincie Amhara, in het noorden van het land.

„Misschien wordt er volgend jaar even minder gevochten dan dit jaar, maar het is schijnveiligheid” - Shawn Davies, onderzoeker aan de universiteit van Uppsala

Twee jaar geleden vochten de Fano en het Ethiopische leger nog samen in Tigray, waar ze volgens mensenrechtenorganisaties beide schuldig zijn aan etnische zuivering. Maar toen de ENDF de Fano na een vredesakkoord in 2022 wilde opdoeken, viel dat tijdelijke partnerschap uiteen.

Vooral burgers zijn het slachtoffer van de strijd tussen legers. Meer dan 5000 vrouwen hebben dit jaar al medische hulp gezocht na seksueel misbruik, volgens het Forum for Higher Education Institutions, een groep van Ethiopische ngo’s. Het Ethiopische leger zet regelmatig Turkse en Russische drones in, die ook al ruim 300 burgers het leven zouden hebben gekost.

4. Nigeria

Wie zijn er betrokken? Het Nigeriaanse leger tegen Boko Haram en de Islamitische Staat in West-Afrika (Iswap).

Aantal doden in 2024 volgens Acled: 9300 (onder wie ruim 2000 burgers).

Al vijftien jaar vecht het Nigeriaanse leger tegen de gewelddadige islamistische terreurorganisatie Boko Haram en sinds tien jaar ook tegen Iswap, een afsplitsing van de terreurorganisatie. Beide groepen willen de regering afzetten en vervangen door een streng islamitisch bestuur.

Daarvoor schuwen ze ook aanvallen tegen burgers niet. Bijna dagelijks zijn er aanvallen en sinds januari zijn er zeker 580 mensen gekidnapt, bijna altijd vrouwen en meisjes. In maart viel een gewapende man een school binnen, die in één keer 287 leerlingen kidnapte. Miljoenen mensen zijn op de vlucht geslagen voor het geweld.

Het Nigeriaanse leger probeert strijders gevangen te nemen en ze –eufemistisch– te ‘neutraliseren’. Dat gebeurde in oktober nog met 140 Boko Harammilitairen. In juli veroordeelde het 125 strijders tot een celstraf – het eerste massaproces in zes jaar tijd.