Mooie plannen sneuvelen wel vaker op een weerbarstige praktijk. Zo loopt de recycling van plastic vast in het aanbod van goedkoop nieuw plastic. Dit jaar gingen al drie Nederlandse recyclebedrijven failliet. Voor twee bedrijven die schone bodemas maken, dreigt hetzelfde lot. Daarmee gaat ook deze bijdrage aan de circulaire economie ten onder in goede bedoelingen.

Bodemas is wat overblijft na verbranding van huishoudelijk afval. De twee in hun voortbestaan bedreigde bedrijven, Blue Phoenix Group en HVC, hebben miljoenen geïnvesteerd om bodemas nog beter schoon te maken. Ze bouwden installaties in Alkmaar en Assendelft waar ze resten van batterijen, metaal en plastic uit de as halen en die daarna door een wasstraat voeren om ook ‘stoorstoffen’ als zouten eruit te spoelen.

Hun bodemas is bij de aanleg van wegen of het maken van beton vrij toepasbaar als alternatief voor zand en grind, dat meer kost en als nieuwe grondstof relatief schaars is.

Met hun productie voldoen ze aan de afspraken die het kabinet in 2012 met de afvalbedrijven maakte in de ”Green Deal Verduurzaming nuttige toepassing AEC-bodemas”. Ze zetten daarmee een wezenlijke stap in de doelstelling van de circulaire economie: in 2050 wil Nederland afvalvrij zijn, dus alle afval hergebruiken. In 2030 moet het gebruik van grondstoffen zijn gehalveerd.

Toch liggen in Assendelft en Alkmaar bergen schone bodemas te wachten op een afnemer. De twee bedrijven raken hun product niet kwijt. Blijft dat zo, dan stoppen zij met het wassen van de bodemas en gaan zij de bodemas weer ongereinigd afzetten. Of ze schorten de inname op, waarmee de afvalverwerking in Nederland in gevaar komt.

De nieuwe Omgevingswet biedt overheden de ruimte om aanvullende vergunningseisen te stellen, en veel gemeenten doen dat om tegemoet te komen aan bezwaren van bewoners. Bij de werkzaamheden aan de A2 in Limburg heeft dat tot gevolg dat Rijkswaterstaat onder de snelweg bodemas verwerkt, terwijl gemeenten voor de afslagen zand inkopen.

Bodemas geniet een slechte reputatie, omdat de vervuilde variant in het verleden op veel plaatsen in Nederland is gebruikt. Daarom moest het materiaal worden verpakt, maar in de loop der jaren lekten toch geregeld giftige stoffen uit – net zoals dat soms gebeurt bij gebruik van staalslakken, een afvalproduct uit staalproductie, afkomstig van de hoogovens in IJmuiden.

„Met de wetswijziging in 2021 zijn de milieurisico’s niet afgenomen” - Inspectie Leefomgeving en Transport

Een wetswijziging in 2021 moest de kwaliteit van de gebruikte bodemas verbeteren. Maar daarmee zijn de milieurisico’s niet afgenomen, constateerde de Inspectie Leefomgeving en Transport een jaar later. In plaats van bij wegenbouw wordt vervuilde bodemas nu gebruikt in de betonindustrie, die niet valt onder de Omgevingswet. Voor wegen wordt soms ook ‘grond’ uit het buitenland gehaald, waarvoor andere eisen gelden. Grond is immers een bouwstof; bodemas is een afvalstof, die pas bij gebruik verandert in een bouwstof.

Oplossing op papier

Gealarmeerd door de twee bedrijven heeft regeringsvertegenwoordiger circulaire economie Steven van Eijck half november alle partijen om de tafel gebracht om een oplossing te zoeken. Die is er nu, op papier. De neuzen van ministeries, afvalbedrijven, omgevingsdiensten en de Vereniging Nederlandse Gemeenten staan weer dezelfde kant op. Ze hebben afgesproken dat de kwaliteit van bodemas hoogwaardig moet zijn, voor deze schone bodemas geen aanvullende vergunningen nodig zijn, en dat de overheden het goede voorbeeld geven door bij de aanbesteding van projecten het gebruik van circulaire stoffen te bevorderen.

Gerustgesteld zijn de twee bedrijven nog niet. Het is nu zaak die mooie woorden om te zetten in daden. Vooral voor Blue Phoenix, dat afhankelijk is van afname door Rijkswaterstaat en overheden, is de druk hoog. HVC, dat het afval van 52 gemeenten en 8 waterschappen verwerkt, heeft de wasinstallatie in Alkmaar samen met Boskalis gebouwd, dat feitelijk de afnemer is van de bodemas.

Blue Phoenix heeft per brief aan staatssecretaris Jansen van Milieu gevraagd om na te gaan of lagere overheden de vergunningplicht inderdaad laten vallen en zelf vanuit de overheid circulair te gaan inkopen, zoals met Van Eijck is afgesproken.