„Deserteurs zijn geen verraders, en desertie is geen misdaad, omdat er in deze situatie geen andere uitweg is”, zegt Alexander Sterliadnikov in een gesprek met de Duitse zender Deutsche Welle. Hij benadrukt dat het „een weloverwogen beslissing van een opgeleid mens is niet aan een aanvalsoorlog deel te nemen”.

Sterliadnikov is een van de zes Russische deserteurs die in oktober asiel kreeg in Frankrijk. Een bijzonderheid, want dit was de eerste keer dat een EU-land een groep deserteurs zonder reisdocumenten of internationale paspoorten toelaat. De zes waren in 2022 en 2023 vanuit Rusland naar Kazachstan en vervolgens naar Frankrijk gevlucht. Daar hopen ze nu op politiek asiel.

Sterliadnikov was luitenant in het Russische leger. Tegen het Duitse magazine Der Spiegel zegt hij: „Ik had mij bij het ministerie van Defensie aangemeld, niet bij het ministerie van Aanvallen.”

Held

Voor hun vertrek naar Frankrijk werden ze gecontroleerd door leden van het Conflict Intelligence Team (CIT), een onafhankelijke onderzoeksorganisatie die is opgericht door de Russische oppositieactivist Ruslan Leviev. De organisatie moest Rusland in 2022 verlaten.

Sterliadnikov begrijpt goed dat hij en de andere deserteurs zijn gecheckt. „Wij kunnen leden van de Russische geheime dienst FSB of oorlogsmisdadigers zijn.”

„Ik had mij bij het ministerie van Defensie aangemeld, niet bij het ministerie van Aanvallen” - Alexander Sterliadnikov, gedeserteerde luitenant

Volgens CIT neemt het aantal Russische deserteurs sinds het begin van de oorlog toe. Alexej Alsjanski, die verbonden is aan CIT, zegt tegenover Deutsche Welle: „Wie deserteert moet de nodige moed bezitten, want hij hoeft niet op de sympathie van de Russische bevolking te rekenen. Ga je demonstreren met een spandoek met de tekst ”Nee tegen de oorlog” en sluiten de autoriteiten je meerdere dagen op, dan ben je een held. Maar iemand die Rusland ontvlucht nadat hij wekenlang in een kuil zonder voedsel heeft gezeten en is geslagen omdat hij weigerde aan Poetins oorlog deel te nemen, staat helemaal alleen.”

Nachtmerrie

De ene militaire eenheid heeft meer last van deserteurs dan de andere. De onafhankelijke Russische website iStories meldt dat „wel heel veel” militairen de 20e gemotoriseerde gardedivisie verlaten. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne liepen meer dan duizend soldaten bij deze divisie weg zonder dat ze daar toestemming voor kregen.

De Russische website citeert de militair Michail om aan te geven hoe slecht alles was geregeld bij de divisie. Verzoeken om overgeplaatst te worden negeerde zijn commandant, die een hekel aan hem zou hebben. Aan het begin van de oorlog in 2022 verloor Michails regiment in een maand tijd een derde van de soldaten: van hen sneuvelden 15, raakten 91 gewond en deserteerden 151.

De divisie was gelegerd bij het vliegveld van Cherson, een geliefd doelwit van het Oekraïense leger. Maar de divisie mocht geen andere positie innemen van de bevelhebber, die zelf bij een aanval omkwam. De nieuwe commandant was zo mogelijk nog erger dan de vorige. Hulpgoederen voor de burgerbevolking deelde hij niet uit, maar hield hij voor zichzelf.

Adrenaline

Wie weigert te vechten wordt in een geïmproviseerde ondergrondse gevangenis opgesloten. Daar wordt voortdurend op de dienstweigeraars ingepraat: „De mobilisatie komt eraan en dan moet je toch vechten. Blijf dus en verdien geld.” Veel Russische mannen gaan dan toch weer vechten.

Militairen die vluchten komen regelmatig uit eigen beweging terug, aldus het onafhankelijke Russische nieuwskanaal Mediazone. „Russische soldaten mogen dan ontsnappen, maar in hun hoofd duurt de nachtmerrie voort. Ze hebben posttraumatische stress. Daarnaast moeten ze steeds over hun schouder kijken of ze niet gepakt worden. Velen keren na enige tijd terug naar het leger, omdat ze niet zonder de adrenaline kunnen of omdat de dood verder weg lijkt dan de gevangenis.”

Sergej keerde niet terug en staat op de lijst van deserteurs. Hij verstopte zich een jaar in Rusland en hoopte dit vol te houden tot Poetin weg was of de oorlog was afgelopen. Enige tijd later wist hij weg te komen uit Rusland en nu leeft hij in het buitenland. Hij is een van de weinige mannen die het gelukt is aan het Russische leger te ontkomen.