Uitgerekend het ministerie van Financiën, dat volgend jaar moet handhaven op de inzet van schijnzelfstandigen, blijft voorlopig zelf zzp’ers inzetten die eigenlijk in loondienst horen. Eventuele boetes die het ministerie van de Belastingdienst zal krijgen, zal het ministerie zelf betalen, blijkt uit een brief in handen van nieuwssite Zipconomy.

Schijnzelfstandigen hebben volgens het kabinet een hoger risico op uitbuiting en kunnen oneerlijke concurrentie vormen voor mensen in loondienst. Ze doen immers min of meer hetzelfde werk, maar kosten de werkgever minder aan sociale premies. De constructie is al sinds 2016 verboden, maar werd lang gedoogd. Vanaf volgend jaar zal de Belastingdienst weer gaan handhaven en eventueel boetes uitdelen.

De zorgen daarover zijn groot. Bij zelfstandigen zelf, maar ook bij bedrijven die niet aan genoeg vast personeel kunnen komen. Volgens een nieuwe schatting van ABN Amro werken er momenteel een kwart miljoen schijnzelfstandigen in Nederland, die naar de letter van de wet dus allemaal in loondienst moeten werken.

De grootste problemen spelen in de zorg, het onderwijs, de kinderopvang en bij de overheid. Op het ministerie van Financiën speelt het vooral bij de afdeling die het toeslagenschandaal moet afhandelen. Hier werken ruim 700 schijnzelfstandigen, bleek deze zomer uit antwoorden op Kamervragen. Het afbouwen daarvan is niet gelukt.

Dit ondanks het opzetten van een speciale taskforce met specifiek die taak. Sterker nog, sinds 2023 is het aantal schijnzelfstandigen op het departement alleen maar gestegen.

Het is „ongemakkelijk” en een „enorm dilemma”, zei toenmalig staatssecretaris Folkert Idsinga in oktober in de Tweede Kamer. Maar een goede afhandeling van de toeslagenaffaire is volgens hem óók „broodnodig”.

Kritisch

Kamerleden als Thierry Aartsen (VVD) en Mariska Rikkers (BBB) zijn kritisch. Prima dat de overheid het herstel van de toeslagenaffaire even belangrijker vindt, stelden zij in het debat, maar bedrijven in de zorg of het onderwijs doen ook belangrijk werk en krijgen die vrijheid niet.

Al in oktober zei de staatssecretaris dat de overheid zich aan zijn eigen wetten moet houden, en dat de Belastingdienst dus ook op zijn eigen ministerie zal handhaven. Nu blijkt dat bedrijven die de zzp’ers leveren voor het toeslagenherstel, eventuele boetes of naheffingen straks mogen doorspelen naar het ministerie.

„Onrechtvaardig en ongeloofwaardig om wél volledig te handhaven, terwijl je zelf niet aan de wet kunt voldoen” - Thierry Aartsen, VVD-Kamerlid

„Het is onrechtvaardig en ongeloofwaardig om wél de handhaving volledig door te zetten, terwijl je zelf moet concluderen dat je niet aan de wet kunt voldoen”, reageert Kamerlid Aartsen op LinkedIn. „En dan vervolgens de boetes te betalen met belastinggeld.”

Bedrijven zullen volgend jaar niet direct in de problemen komen als zij nog niet aan de wet voldoen. Wie kan aantonen dat hij zijn best doet om vervanging te zoeken voor schijnzelfstandigen, krijgt in 2025 nog geen boete. En Idsinga zei eerder al dat de fiscus heus niet „hysterisch” gaat controleren. „Er zijn nu tachtig belastinginspecteurs die op schijnzelfstandigheid handhaven en dat blijven er tachtig.”

Impact

Maar of één overgangsjaar genoeg is om zoveel vast personeel te vinden? In de zorg werken nu bijvoorbeeld zo’n 170.000 zzp’ers, meldt ABN AMRO. Dat is 60 procent meer dan vijf jaar geleden. Daar zullen volgens de bank veel schijnzelfstandigen bij zitten, aangezien het werk vaak „structureel van aard” is en de zzp’ers zij aan zij werken met mensen in vaste dienst. Handhaving van de wet kan daarom „grote impact” hebben in deze sector.

Een ander probleem is dat veel ondernemers zeggen niet te weten wanneer iemand wel of geen echte zzp’er is. Dat is vaak per situatie verschillend, en hangt af van brede termen als ”gezagsrelatie” tussen de werkende en de opdrachtgever. Een nieuwe wet moet hier meer duidelijkheid in scheppen, maar het wetsvoorstel daarvan is onlangs bekritiseerd door de Raad van State omdat het er allemaal niet duidelijker op werd.