Hoe de ‘Hof van Eden’ steeds verder verdroogt
De Hof van Eden roept beelden op van welig tierende planten en een grote dierenrijkdom. Maar op de plek waar volgens velen ooit het paradijs lag, slaat de droogte toe. Het gaat niet goed in de delta van de Eufraat en de Tigris.
Het gebied in het zuiden van Irak ademt van oorsprong water. Zover het oog reikt zijn er moerassen. En de mensen die er wonen leven van de rivier en komen ter wereld tussen de waterbuffels. Tenminste, zo was het ooit. Het verandert in rap tempo.
Het moerasgebied krimpt door een schrijnend tekort aan water. „Zuid-Irak staat symbool voor klimaatverandering”, vertelt Jenne Jan Holtland, die als correspondent Midden-Oosten deze zomer voor de __ Volkskrant op reportage was in het gebied. „Er voltrekt zich daar een ramp. De oogsten vallen tegen. Waterbuffels sterven. De vissen zijn minder vet. Het hele ecosysteem is uit het lood geslagen. Op satellietbeelden zie je de droogte oprukken. Er is steeds minder groen.”
In de hoogtijdagen besloegen de moerassen in Zuid-Irak 20.000 vierkante kilometer, ongeveer de grootte van de helft van Nederland. Holtland: „Nu is er nog maar 2 à 4 procent van over. Onze gids wees ons keer op keer op riviertjes en meertjes die drooggevallen waren. Hij wist nog uit zijn jeugd –toen zijn vader hem leerde varen en vissen– hoe het eruit zag.”
„Onze gids wees ons keer op keer op riviertjes en meertjes die drooggevallen waren” - Jenne Jan Holtland, correspondent Midden-Oosten
Abu Haydar –de gids van Holtland– is zelf iemand die werd geraakt door de droogte. Hij verkocht al zijn overgebleven buffels. „Een glas water is hier een glas goud”, vertelde hij. En over de droogte: „Als het zo doorgaat, houdt de beschaving hier op te bestaan.”
Klimaatverandering
Sommige schattingen stellen dat de rivieren Eufraat en Tigris in 2040 helemaal droog zullen vallen. Dat zou een regelrechte ramp zijn voor de moerasarabieren, zoals de inwoners van het gebied wel worden genoemd. Waterbuffels houden behoort dan tot het verleden. En akkerbouw ook.
De opwarming van de aarde treft Irak hard. In de regio steeg de gemiddelde temperatuur al met zo’n 2 graden (zie grafiek). En de neerslag nam met 20 procent af.
De afgelopen jaren waren de zomers exceptioneel heet en droog, bleek vorig jaar uit een studie . Klimaatverandering maakte dit soort droogte 25 keer waarschijnlijker.
Het Rode Kruis bestempelde Zuid-Irak in 2020 als een typische „hot spot” van een conflictgebied dat ook nog eens wordt getroffen door de opwarming. „Klimaatverandering is wreed. Hoewel ze overal voelbaar zal zijn, zullen de meest verlammende gevolgen ervan gedragen worden door de meest kwetsbaren ter wereld”, zei Catherine-Lune Grayson, klimaatexpert bij het Rode Kruis, destijds.
„Een glas water is hier een glas goud” - Abu Haydar, voormalig waterbuffelhouder
Omhelzing
Tijdens zijn trip sprak Holtland onder meer met Falah Zgheiron (42), vader van negen kinderen en buffelboer. Zgheiron zag zijn veestapel krimpen. Hij heeft nu nog 9 waterbuffels over. In afgelopen jaren stierven er 25. Dat kwam vooral door de verzilting van het water door de lage waterstand en binnendringend zeewater. De buffels drinken het zoute vocht, worden blind en sterven door een verminderde weerstand.
Op een gegeven moment omhelsde een van de zoons van Zgheiron een waterbuffel. Dat maakte diepe indruk op fotograaf Joris van Gennip die met Holtland mee was. Van Gennip: „Als fotograaf kun je klimaatverandering vastleggen met een foto van een opgedroogde rivier. Maar zo’n plaat raakt niet altijd. Je probeert juist emotie te vangen, bijvoorbeeld tijdens die omhelzing. Dat moment laat zien hoe klimaatverandering de levens van deze Irakezen raakt, omdat water en de buffels verweven zijn met hun bestaan.” Het verhaal van Zgheiron is er slechts een van de vele .
Nieuwe olie
Behalve klimaatverandering speelt er nog een andere oorzaak voor de waterschaarste in Irak. En dat heeft alles te maken met waarom water wel „de nieuwe olie” wordt genoemd.
Turkije en Iran bouwden de afgelopen decennia tientallen dammen in de Eufraat en Tigris. Daardoor stroomt er veel minder water richting Syrië en Irak. Holtland: „Water is een politiek middel geworden. Het is een grondstof van levensbelang waarop landen elkaar beconcurreren. Irak heeft de pech dat het zich stroomafwaarts bevindt.”
Milities gebruiken water zelfs als wapen in de regio, concludeerden onderzoekers al in 2015. En niemand minder dan dictator Saddam Hoessein deed dat in de jaren 90 ook. Hij legde de moerrassen in Zuid-Irak droog om de regio te straffen omdat er sjiitische rebellen huisden. Mensen trokken massaal weg. In die periode stierven honderdduizend waterbuffels.
Verhuizen
De droogte brengt ook deze keer een volksverhuizing teweeg. Steeds meer moerasarabieren laten de uitgedroogde streek voor wat die is en trekken naar omliggende steden, meldde de Internationale Organisatie voor Migratie vorig jaar. Bijna een op de tien inwoners raakte in Irak tussen 2016 en september 2022 ontheemd vanwege de droogte: 55.290 personen, vooral in het zuiden.
Verhuizen binnen Irak is niet zonder risico, schrijft het World Risk Report in 2024. „De levensomstandigheden in de steden zijn voor de migranten uiterst precair: vaak wonen zij in nieuwe nederzettingen zonder basisinfrastructuur en concurreren zij om de spaarzame banen. De extreme hitte van de afgelopen zomers maakt deze nederzettingen bovendien tot een levensgevaarlijke omgeving.”
Een voorbeeld van zo’n migrant is de 19-jarige Sajjad Younes. Hij zei in 2021 in NRC ook vastbesloten te zijn te zullen verhuizen. „Ik moet nog hier blijven om mijn ouders te helpen. Maar zodra ik kan, ben ik hier weg.”
„Zodra ik kan, ben ik hier weg” - Sajjad Younes, bewoner moerasgebied Zuid-Irak
Gemarteld
Tijdens zijn reportage in Zuid-Irak werd Holtland het meest geraakt door het verhaal van Jassim al-Asadi (66). „Hij is activist en heeft als levensmissie om de moerassen te redden. Hij steekt zijn nek uit met gevaar voor eigen leven. Hij bekritiseert de regering die weinig doet aan de waterschaarste. Vorig jaar is hij twee weken gekidnapt door een pro-Iraanse militie en daarbij gemarteld. Heel indrukwekkend om te zien hoe hij ondanks dat toch doorgaat. Bijzonder aan zijn verhaal: zijn moeder baarde hem op het water. Het laat de vervlechting van die mensen met het gebied zien.”
Of de reis zijn blik op klimaatverandering heeft veranderd? „Dit was voor mij de eerste keer dat ik de impact zo direct zag. Het drukt met de neus op de feiten en daardoor voel ik de urgentie nog meer.”
Cultuur
De Bijbelse link met de Hof van Eden spreekt vooral christenen tot de verbeelding. Voor Irakezen speelt die geen rol, benadrukt Holtland. Hen gaat het meer om het verliezen van oeroude tradities . De lokale cultuur zou volgens sommige bronnen al duizenden jaren oud zijn. Hier ontstonden in de tijd van de Sumeriërs het schrift, algebra en de eerste steden. Niet voor niets prijkt het gebied sinds 2016 op de werelderfgoedlijst van Unesco . Zeer oude gebruiken dreigen te verdwijnen. Holtland: „Zoals de techniek om huizen van riet te bouwen.” Deze rieten woningen –mudhif geheten– lijken een uitstervend fenomeen.
De ‘Hof van Eden’ droogt dus op, en met haar een gebied waar ooit de wieg van de beschaving stond.
