Met de val van de Syrische president Bashar al-Assad en zijn regime is de As van Verzet verdwenen, aldus een verklaring van de Israëlische strijdkrachten (IDF) zondag. Die as liep van Teheran via Damascus naar Beiroet en vormde tientallen jaren een bedreiging voor Israël. Volgens de legerwoordvoerder biedt het nieuwe tijdperk dat nu voor het Midden-Oosten is aangebroken veel „historische mogelijkheden, maar ook nieuwe serieuze dreigingen, omdat sommigen van de nieuwe heersers in Syrië onvoorspelbare jihadisten zijn”.

Die verklaring geeft exact het dilemma weer waarvoor Israël zich nu geplaatst ziet. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu wees nadrukkelijk op het eerste element. „Dit is een historische dag in de geschiedenis van het Midden-Oosten”, zei hij zondag tijdens een bezoek aan de berg Bental, die een weids uitzicht op Syrië biedt. „Het regime van Assad is een centraal element in de Iraanse As van het Kwaad. Dat regime is nu gevallen.”

Aanslagen 7 oktober

Netanyahu bracht de huidige ontwikkelingen in Syrië in verband met de strijd die Israël na de aanslagen van 7 oktober 2023 tegen de bondgenoten van Iran aanbond. „Dit is het directe resultaat van de klappen die we aan Iran en Hezbollah, de belangrijkste steunpilaren van het regime van Assad, hebben uitgedeeld”, zei de premier, in een verwijzing naar de veertien maanden strijd tegen Iran, Hamas, Hezbollah en andere bondgenoten van Teheran. „Dat heeft een kettingreactie teweeggebracht door het hele Midden-Oosten van al diegenen die vrij willen zijn van onderdrukkende en tirannieke regimes.”

„Dit is het directe resultaat van de klappen die we aan de belangrijkste steunpilaren van het regime van Assad hebben uitgedeeld” - Benjamin Netanyahu, premier Israël

Voor het laatste stukje van die kettingreactie hoefde Israël niet veel te doen. De Syrische rebellen hadden scherp in de gaten dat de kracht van Hezbollah gebroken was en dat de Libanese terreurbeweging niet of nauwelijks in staat zou zijn Assad te hulp te komen. Iran liet het als belangrijkste regionale bondgenoot eveneens afweten. En de Russische militaire spankracht liet evenmin ruimte om een vuist tegen de opstandelingen te maken. De jihadisten zagen daarmee hun kans schoon – en daarmee viel de beslissende dominosteen in de zorgvuldig opgebouwde reeks.

Ondanks de historische ommekeer in Syrië, maakt Israël zich intussen wel degelijk zorgen om de mogelijke nieuwe dreigingen die de val van Assad met zich meebrengt. Eind vorige week, toen duidelijk werd dat de opmars van de Syrische rebellen steeds sneller verliep, waarschuwden de Israëlische strijdkrachten de opstandelingen al om uit de buurt van de Israëlische grens te blijven. Uit voorzorg bombardeerde de luchtmacht een fabriek voor chemische wapens, om te voorkomen dat die in handen van de jihadisten zou vallen.

Bufferzone

Zaterdag kwam het leger ook al in actie, toen een VN-basis in het Israëlisch-Syrisch grensgebied onder vuur kwam te liggen. Volgens de IDF waren de opstandelingen erop uit om wapens en materieel te stelen. Zondag gaf Netanyahu bevel om de Syrische zijde van de berg Hermon op de Golanhoogte en de bufferzone tussen Israël en Syrië in te nemen „om te voorkomen dat een vijandige macht zich aan onze grens vestigt”. Binnen enkele uren bezetten de strijdkrachten de zone, die beide landen sinds 1974 scheidt.

Daar bleef het echter niet bij. De Israëlische luchtmacht nam zondag tientallen doelen in Syrië onder vuur. Onder andere werden wapendepots, een onderzoekscentrum voor de ontwikkeling van raketten en het hoofdkwartier van de militaire inlichtingendienst getroffen. Ook bombardeerden gevechtsvliegtuigen luchtafweerinstallaties in diverse delen van het land.

„De sjiitische as heeft haar droom om van ons af te komen niet opgegeven” - Eran Ortal, brigadegeneraal Israël

Voor het overige blijft Israël bij zijn officiële beleid dat het zich niet zal mengen in de binnenlandse aangelegenheden van Syrië, benadrukte stafchef Herzi Halevi zondag. Of dat de komende tijd ook zal lukken, is de vraag. De Syrische rebellen vormen een dermate onzekere factor, dat het leger zich op alle mogelijke scenario’s moet voorbereiden. Belangrijkste doel zal vooralsnog zijn de veiligheid van de Israëlische grenzen en van de inwoners van de noordelijke grensgebieden te waarborgen.

Maar ook strategisch gezien is de dreiging voor Israël met de val van Assad zeker niet voorbij. „Dit is nog verre van over”, waarschuwde brigadegeneraal Eran Ortal van het Begin-Sadat Center for Strategic Studies tegenover de Times of Israel. „De sjiitische as heeft haar droom om van ons af te komen niet opgegeven; ook het idee om greep op Libanon te houden is niet van de baan. Iran en zijn gehavende bondgenoten zullen naar nieuwe wegen zoeken om wapens te smokkelen en Israël te bedreigen. Ze zullen het blijven proberen.”