Een volwassen man die zich voordoet als een jong, aantrekkelijk meisje en zo honderden minderjarige jongens weet te verleiden tot seksuele handelingen voor de camera. Wat is de impact van online misbruik en kan het eigenlijk wel stoppen?
Op Snapchat wanen veel jongeren zich ‘veilig’ om naaktfoto’s en -filmpjes te delen. De app wist beelden immers automatisch. Maar in dit geval maakte de 26-jarige verdachte steeds met een ander toestel opnamen van de beelden. De politie hield hem eerder deze week aan voor het maken en bezitten van kinderporno, werd vrijdag bekend. In één geval was ook sprake van fysiek misbruik.
Was er maar een manier om deze geraffineerde vorm van misbruik te herkennen, verzucht Nikki Lee Janssen van Helpwanted, een hulplijn voor slachtoffers van online grensoverschrijdend gedrag. „Deze zaak maakt perfect duidelijk dat mensen met slechte intenties altijd wel een manier vinden om de techniek te omzeilen.” Een dader die zich online anders voordoet dan hij in werkelijkheid is – het is een veelgebruikte truc. „Ook deze jongens dachten leuk contact met een meisje te hebben. De dader maakte misbruik van hun vertrouwen.”
Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat de gevolgen van online misbruik hetzelfde kúnnen zijn als die van fysiek misbruik. Wel hangt de impact volgens Janssen af van de persoon en diens achtergrond. „Als er thuis niet makkelijk over seksualiteit gepraat wordt, heeft zo’n gebeurtenis vele malen meer impact.”
Schuld en schaamte
Jantine den Uijl-van Loon, christelijk traumaseksuoloog, beaamt dat de gevolgen van fysiek en online misbruik even groot kunnen zijn. „In beide gevallen word je gestolen. Je bent niet meer van jezelf, maar van een ander.” In haar praktijk neemt het aantal cliënten toe dat te maken heeft gehad met online seksueel misbruik. Ook vanuit reformatorische scholen komen er meer vragen over. „Net als bij fysiek misbruik raakt een slachtoffer in de macht van de dader – stap voor stap”, legt de therapeut uit.
„Zodra je een foto hebt gedeeld, overheersen schuld en schaamte” - Jantine den Uijl, traumaseksuoloog
Nee zeggen is volgens Den Uijl niet per definitie makkelijker achter een scherm. „Iemand raakt als het ware emotioneel en geestelijk afhankelijk van de dader. En zodra je een foto hebt gedeeld, overheersen schuld en schaamte. Je hebt geen idee meer hoe te stoppen. Wie zal je geloven? Bovendien: als jij nooit geleerd hebt grenzen aan te geven, kan dat nee zeggen je al vóór het misbruik zijn afgenomen.”
Slachtoffers van online misbruik piekeren vaak eindeloos over de vraag waar de beelden zijn beland en wanneer ze ergens zullen opduiken. Helpwanted kan dankzij samenwerking met socialemediakanalen de beelden op die platformen laten verwijderen, maar dat biedt geen garantie dat ze echt weg zijn. Janssen: „Het eerlijke verhaal is dat foto’s en filmpjes ook op andere plekken opgeslagen kunnen zijn.”
Keukentafelgesprek
Over de vraag of deze casus bewijst dat het sowieso onverstandig is naaktbeelden te delen, verschillen de twee. Janssen noemt dat een „enorme victimblaming” (niet de dader, maar het slachtoffer krijgt de schuld). „De hele leefwereld van jongeren speelt zich online af. Daar experimenteren ze dus ook met seksualiteit. In veel gevallen gaat het goed.”
Oproepen om te stoppen met sexting, zoals de politie in 2020 nog deed, vindt Janssen geen optie. „Jongeren doen het toch wel. Onderzoek laat zelfs zien dat het versturen van naaktbeelden een positief effect heeft op hun seksuele ontwikkeling. Je zegt ook niet: Stop met fysieke seks, want dat geeft het risico op een soa.” Dat het online onmogelijk blijkt kwade bedoelingen te doorgronden, maakt voor haar geen verschil. „De verantwoordelijkheid ligt bij de dader en never nooit bij de maker van de beelden.”
Den Uijl bindt jongeren op het hart: „Stuur die beelden niet. Nooit. Leviticus 18 is er duidelijk over: je mag elkaars schaamte niet ontdekken. De Heere verbiedt dat tot bescherming van jezelf. Wie naar Gods wil leeft, weet dat seksualiteit een paradijsbloem is, die tot het huwelijk ingepakt moet blijven. Deze casus laat zien dat in het houden van Gods geboden groot loon ligt.”
Het keukentafelgesprek over dit onderwerp acht Den Uijl van cruciaal belang. „We leven in een verseksualialiseerde maatschappij, dus praat erover. Wat vinden wij hiervan? Informeer of je kind ook weleens gevraagd wordt om naaktbeelden te sturen. Zeg dat ze altijd moeten vertellen als er iets ergs is gebeurd. En als dat het geval is, ga je het slachtoffer natuurlijk niet met de Bijbel om de oren meppen. Dán zou je inderdaad aan victimblaming doen. Op zo’n moment zeg je: „Wat erg, hoe voel je je nou?” Dat neemt niet weg dat kinderen moeten leren: houd je kleren aan, juist om deze ellende te voorkomen.”
