Een plastic zakje met daarin een groene appel in stukjes gesneden, ’s ochtends gekocht bij Albert Heijn. Handig toch, voor forenzen die de trein instappen en behoefte hebben aan ‘snoepfruit’? Of is dit een voorbeeld van wat er misgaat in de verpakkingsindustrie?

Als Natascha Spanbroek van het RIVM het appelzakje omhooghoudt, gaat er een golfje van herkenning en verontwaardiging door de zaal met experts in Den Haag. Ze werken bij de overheid, universiteiten, branche- en maatschappelijke organisaties en zijn te gast bij het Planbureau voor de Leefomgeving. Omdat ze veel weten van circulariteit, materialen, grondstoffen en afval, herkennen ze verspilling als geen ander.

Voor de supermarktketen is de gedachte logisch. Klanten willen gemak. Voor een appel die is voorgesneden en verpakt kun je meer geld vragen, in dit geval 15 euro per kilo. Een nadeel voor leveranciers is dat je het klokhuis niet kunt verkopen, ze hebben meer snij-afval. Volgens de ingrediëntenlijst achter op de verpakking is er geen suiker toegevoegd, dat had ook nog gekund.

Niet nodig

Voor Spanbroek, die bij het RIVM de circulaire economie onderzoekt, staat het zakje symbool voor hoe het niet moet. „Een appel is van nature goed verpakt, je kunt er zo in happen. Dit plastic is niet nodig”, zegt ze.

Steeds meer producten worden in plastic verpakt, blijkt uit onderzoek van RIVM, Universiteit Utrecht, kennisorganisatie TNO en Rijkswaterstaat. Denk aan eten en drinken voor onderweg of kant-en-klaarmaaltijden. Ook zijn er meer kleinere huishoudens, die relatief veel verpakkingen gebruiken.

„De wereld vol plastic waarin we leven is er nog niet zo lang. Meer dan de helft van alle plastic is geproduceerd na het jaar 2000”, zegt Spanbroek. Het meeste ervan, zo’n 40 procent, wordt gebruikt voor verpakkingen. Als er niets gebeurt, groeit de vraag naar plastic verpakkingen met 17 procent in 2050.

Nederland wil dat er in 2050 geen verpakkingen meer van aardolie worden gemaakt. „We zitten nog ver af van dat nationale doel. Meer dan de helft van de verpakkingen belandt in de verbrandingsoven. Voor drankenkartons is dat twee derde”, zegt Spanbroek. Maar 7 procent van de plastic verpakkingen in Nederland wordt hergebruikt als materiaal voor nieuwe verpakkingen.

De EU wil strengere regels maken voor verpakkingen. Zo moeten bedrijven die straks zo licht mogelijk maken.

Voorkomen

Te weinig aandacht gaat nog naar het voorkomen van materiaalgebruik, zegt Spanbroek. „Verbied het verpakken van lucht en water. Wasmiddelen bestaan voor een groot deel uit water. Laat dat eruit, want je kunt het thuis prima toevoegen. Net zoals koekjes geen dubbele verpakking nodig hebben en een ongesneden appel goed houdbaar is.”

Jumbo verkoopt ze ook, die voorverpakte appelpartjes, voor een wat lagere prijs, online 10 euro per kilo. Groothandel Bidfood levert die met vijf zakjes in een doos. Deze Kleintje Vers-zakjes komen van Van Gelder groente & fruit uit Ridderkerk.

„Het is een concept voor tankstations, festivals of scholen die fruit willen meegeven” - Woordvoerder Van Gelder groente & fruit uit Ridderkerk

„Het is een concept voor tankstations, festivals of  scholen die fruit willen meegeven”, zegt een woordvoerder van deze leverancier. „De appels komen hier binnen en we snijden ze zelf. Zonder verpakking zouden de appelstukjes snel bruin worden.” Vandaar het noodzakelijke zakje.

De oplossing ligt voor de hand. Als je de appels niet snijdt, is er ook geen verpakking nodig. Maar er is wel vraag naar dit product, zegt Van Gelder.

„Verpakkingen zijn bij ons zeker een onderwerp”, zegt de woordvoerder. „Zo gebruiken we nu herbruikbare kratten, die op en neer gaan naar leveranciers en klanten. Dat scheelt karton en wegwerpplastic.”

Binnenkort nodigt het bedrijf kinderen uit om appels te plukken in de boomgaard voor de deur van het hoofdkantoor. „Zo leren zij dat fruit niet uit de fabriek komt.” Wordt dat idee niet versterkt als kinderen appels uit plastic zakjes eten? „Dat zou kunnen”, zegt de woordvoerder. „Momenteel beoordelen we ons assortiment op de duurzaamheid ervan. Kleintje Vers komt ook aan de beurt.”

Geliefde fruitsoort

Appel is een geliefde fruitsoort die consumenten graag tussendoor eten en dan helpt het als die al voor je in schijfjes gesneden is, zegt Albert Heijn. „We begrijpen de opmerking over plastic. Aan de andere kant willen we het ook makkelijker maken om te kiezen voor een gezond tussendoortje. En in plastic blijven de schijfjes het langst vers.” De supermarkt zegt een bijdrage voor het eenmalige plastic (SUP) af te dragen.

Jumbo zegt kritisch te kijken naar de verpakkingen van alle producten. „We hebben al concrete stappen gezet, zoals komkommers en losse paprika’s zonder plastic.” Op het gebruik van appelzakjes gaat de supermarktketen niet in.

„Vooruitkijkend verwachten we dat het materiaalgebruik niet afneemt, maar zelfs gaat stijgen” - Marko Hekkert, Planbureau voor de Leefomgeving

Directeur Marko Hekkert van het Planbureau voor de Leefomgeving ziet dat consumenten en bedrijven niet vanzelf de meest materiaalefficiënte keuzes maken. „Vooruitkijkend verwachten we dat het materiaalgebruik niet afneemt, maar zelfs gaat stijgen. Een zorgelijke ontwikkeling.”

Minder materiaal betekent minder CO₂-uitstoot, minder milieu- en luchtvervuiling en minder kosten voor bedrijven. Want wat zij niet inkopen, hoef je niet te produceren en te recyclen, zegt Hekkert. „Een hyperefficiënte omgang met materialen is iets wat vanzelfsprekend zou moeten zijn.”