Enkele dagen na publicatie van het vorige artikel over de huisvlieg (RDMagazine 13-06) vroeg iemand of ik wist dat als een vlieg een nieuwe ruimte binnenvliegt, hij eerst een S-vormige verkenningsvlucht uitvoert om zich een driedimensionaal beeld te vormen van de ruimte. Nee, daar had ik nog nooit van gehoord.
Een aantal dagen later sprak dezelfde lezer me weer aan. Hij had contact gehad met Karin Nordstrom, hoogleraar aan de Flinders University in Australië. Zij bevestigde dat de S-vormige verkenningsvlucht inderdaad de huidige hypothese is over hoe vliegen zich oriënteren in een ruimte. Dat kunnen ze niet zoals mensen dat kunnen, omdat ze heel moeilijk diepte kunnen zien. Hun ogen staan namelijk zo dicht bij elkaar dat ze slecht een stereobeeld kunnen maken.
Bovendien zitten vliegenogen aan het exoskelet vast, waardoor het voor een vlieg ook niet mogelijk is om met zijn ogen rond te draaien en zo een ruimte in één oogopslag waar te nemen. Dus maakt hij een verkenningsvlucht. „Wanneer een vlieg rondvliegt, bewegen dingen die dichterbij zijn sneller over het netvlies, terwijl dingen die verder weg zijn langzamer bewegen. Door met een S-vormige route naar binnen te vliegen, kan hij de relatieve afmetingen van de kamer beoordelen door te zien hoe snel verschillende delen van de kamer over het netvlies bewegen”, legt prof. Nordstrom uit.
„Steeds meer wetenschappers worden gedwongen om afscheid te nemen van het idee dat er primitieve insecten bestaan”
Op de website van deze hoogleraar staan allerlei publicaties over ogen, oriëntatie en diepte zien. Al scrollend lees je steeds meer wonderlijke dingen. Het is trouwens al heel bijzonder dat het mensenoog voortdurend de focus van het ene naar het andere voorwerp kan verleggen en bewegende objecten kan volgen. En zelfs als we denken dat we naar een vast punt staren, trillen onze ogen heel zachtjes. Deze minieme oogbewegingen zijn van fundamenteel belang voor een scherp gezichtsvermogen. Midden op ons netvlies zit namelijk een heel klein gebiedje dat uitzonderlijk gedetailleerd kan waarnemen. Dat vlekje heet de fovea centralis of ”het centrale groefje” en is slechts 1 vierkante millimeter groot. Tijdens het lezen van dit artikel zorgen deze kleine oogbewegingen ervoor dat de letters precies op dit plekje vallen, zodat alle details worden waargenomen.
Mensen kunnen hun ogen draaien, maar hun netvlies zit vast, achter in het oog. Bij veel insecten is het andersom. Bij hen zit het oog vast, maar kan het netvlies achter in het oog in twee richtingen bewegen. Hoewel dit principe in 1970 al door wetenschappers is beschreven, is het pas recent overtuigend aangetoond en beginnen we te begrijpen hoe de ogenschijnlijk eenvoudige vliegenogen in werkelijkheid een complex systeem vormen waar we de genialiteit nog lang niet van kunnen bevatten. Steeds meer wetenschappers worden zo gedwongen om afscheid te nemen van het idee dat er primitieve insecten bestaan. Zelfs het vernuft en de rekenkracht van een vliegenbrein gaat ons eigen verstand verre te boven.