Tijdens je wandeling in Zwitserland, of met dat kopje koffie op de camping in Zeeland, was je er nog zo zeker van: dit keer zou je na de vakantie niet meteen weer omkomen in het werk. Maar als je eenmaal bezig bent, stapelen de taken zich alweer op, loopt de agenda vol en voordat je het weet lijkt overwerk weer de normaalste zaak van de wereld.

Er is niets mis met incidenteel overwerken. Soms gaat het bedrijfsbelang even voor, bijvoorbeeld bij een calamiteit of wanneer een collega uitvalt. En om burn-outs en andere misère vanwege overbelasting te voorkomen, hebben we in Nederland duidelijke wetgeving (zie ”Overwerk in de wet”) die werkuren al wat begrenst. Toch hoort overwerk er soms gewoon een beetje bij, althans, zo lijkt het op sommige werkplekken. Daarom zeven tips van experts en ervaringsdeskundigen om overwerk tegen te gaan.

Tip 1: Vlieg niet je werkritme in, start rustig

Als je na je vakantie moet beginnen met het inhalen van een heleboel achterstallig werk, ligt overwerk direct op de loer. Zorg daarom dat je –voor zover dat aan jou ligt– losse eindjes vóór je vakantie zo veel mogelijk afwerkt en taken delegeert.

Dat heeft Muyiwa Okunola (39) uit Rotterdam door schade en schande ondervonden. In 2022 werkte hij als coördinator Testing & Operations voor een non-profitorganisatie in de gezondheidszorg. Dagelijks hield hij zich bezig met het afnemen en analyseren van bloedtesten. Hij maakte veel overuren. Zijn manager had beloofd dat hij die uren aan zijn zomervakantie zou mogen plakken. Dat bleek later toch niet mogelijk. Okunola vertelt: „Het was überhaupt heel moeilijk om vrij te krijgen in de zomer. Toen ik wel vakantie kreeg, kreeg ik op mijn vakantieadres talloze appjes met werkupdates en de vraag wanneer ik er weer was.” Toen hij daadwerkelijk terug was, bleek dat zijn vervanger veel werk niet had gedaan – hij was ook een paar dagen niet komen opdagen, wat direct veel problemen en werkstress gaf bij het opstarten.

Gelukkig werkt Okunola inmiddels in een gezondere werkomgeving, bij een andere organisatie. „Mijn huidige manager gaf onlangs het goede voorbeeld. In haar eerste week na de vakantie liet ze mij als vervanger de wekelijkse vergadering nog voorzitten. Ook heeft ze geen grote besluiten genomen in die eerste week, maar alleen de zaken weer rustig opgestart. Een goed voorbeeld voor iedereen in het team wat mij betreft.”

Tip 2: Ga een goed gesprek aan, erover praten lucht op

Lang niet altijd voelen werknemers de ruimte om over overwerk te praten, terwijl dat juist zo belangrijk is, weet ds. W.A. Zondag, predikant van de gereformeerde gemeente te Dordrecht, die jarenlang hoogleraar arbeidsrecht was bij de Rijksuniversiteit Groningen. „Bespreek het thema bijvoorbeeld op een heidag. Hoe fijn is het als je thema’s als overwerk met elkaar kunt bespreken, zodat er openheid ontstaat. Bovendien kunnen leidinggevenden op tijd bijsturen, door er op tijd over te praten, in een groepssetting of individueel. Bijvoorbeeld door te zeggen: „Nu neem je echt tijd voor jezelf, je vrouw, je gezin.” Of: „Vakantie is er om op te nemen – ik wil niet dat je overwerkt.””

„Binnen een bedrijf is het heel belangrijk dat er mensen zijn bij wie je terechtkunt” - Muyiwa Okunola, voormalig workaholic

Voormalig workaholic Okunola ondervond hoe lastig het kan zijn als je je zorgen over overbelasting niet kwijt kunt bij je leidinggevende. Zijn manager schoof zijn zorgen terzijde, terwijl het overwerken zowel fysiek als mentaal zijn tol begon te eisen bij Okunola. „Daarom adviseer ik werkzoekenden altijd om door te vragen naar de organisatiecultuur van een bedrijf. Binnen een bedrijf is het heel belangrijk dat er mensen zijn bij wie je terechtkunt, zoals bij de afdeling HR of Personeelszaken of andere gezagsdragers, voor het geval je manager niet goed naar je zorgen luistert.”

Tip 3: Zoom uit: (her)focus op het grotere plaatje

Een stuk toewijding aan het bedrijfsbelang is iets goeds, maar mag geen roofbouw plegen op je gezin of op jezelf, zegt ds. Zondag. „Vergeet niet dat Jezus naast Zijn belangrijke werk ook tijd nam voor rust en ontspanning. Daarnaast had Hij momenten dat Hij niet aangesproken wilde worden, en in het dagelijks leven wandelde Hij veel van plek naar plek. Hij nam ook de tijd voor (oosterse) maaltijden, een zevendaagse bruiloft en andere Joodse feesten – dat kan ons helpen om ook rust en ontspanning te waarderen, en werk in perspectief te plaatsen.”

Tijd nemen om de werk-privébalans goed in de gaten te houden is nodig in een burn-outcultuur, vertelt Elise Schut (32) uit Den Haag op basis van haar ervaring. Zij coacht vrouwelijke ondernemers en vrouwen in het bedrijfsleven die onder andere worstelen met werkdruk en overwerk. „Met de vrouwen focus ik eerst op het grotere plaatje – omdat je door drukte op je werk soms vergeet dat het leven groter is dan werk alleen. Ik help hen nadenken over hoe ze hun leven willen inrichten. Werk past daar dan als onderdeel in.”

Zelf heeft Schut ervaring met overwerk. Ze belandde als consultant in een heftige burn-out. „Ik zat op een gegeven moment soms tien uur achter mijn laptop, terwijl er amper iets uit mijn vingers kwam. Een document opstellen of een presentatie voorbereiden lukte me niet goed meer. Ik was extreem moe, prikkelbaar en niet meer mijn oude zelf, die optimistische, ondernemende Elise.” Na een periode van langdurig ziek-zijn, mislukte re-integratiepogingen en veel zelfonderzoek gooide Schut het over een andere boeg. „Ik ben heel blij dat life- en loopbaancoaching zo goed bij me past en dat ik anderen kan helpen in deze burn-outepidemie.”

Tip 4: Stel grenzen, maar wel vriendelijk

Hoe groot je loyaliteitsgevoel naar je werkgever ook is, om een bomvol bureau en een volle agenda te voorkomen, helpt het om grenzen te stellen. En dat hoeft niet op een harde manier – soms schieten we daarin door, zegt coach Schut. „Je kunt ook vriendelijk je grens aangeven. Bijvoorbeeld door te zeggen: „Ik begrijp je verzoek, maar kan het nu niet oppakken.””

En vergeet ook niet, zegt ds. Zondag, dat de wereld gewoon doorgaat wanneer jij uitvalt. Dan blijken er toch nog andere oplossingen –of mensen– te zijn. Taken delegeren is ook een manier om een grens te trekken. „Durf dat ook te doen”, zegt ds. Zondag. „Als je te vaak ”ja” zegt, gaat dat ten koste van de kwaliteit van je werk. Daarnaast zijn er taken die anderen misschien makkelijker afgaan. Een huisarts verwijst tenslotte ook door naar specialisten.”

Tip 5: Check wél je vakantiemail op vakantie

Voor sommige mensen werkt het goed om een strak werk-privéonderscheid te hanteren om overwerk te voorkomen. Ds. Zondag vertelt: „Ik had een collega, een hoogleraar, die zijn laptop dichtklapte voor de vakantie en deze twee weken lang niet opende. Voor hem werkte dat, maar bij mij zorgde dat juist voor stress. Ik wist dat de e-mails zich zouden opstapelen, en ik zag steeds meer op tegen mijn terugkeer naar het werk. Mij hielp het juist om tijdens de vakantie af en toe in te loggen. Mensen zitten op verschillende manieren in elkaar. Het vraagt om maatwerk.”

Tip 6: Leer signalen van je lichaam herkennen

Schut heeft ondervonden hoe belangrijk het is om rekening te houden met de impact van lichamelijke signalen van overbelasting door overwerk. „Heel veel mensen herkennen de signalen niet, zoals ik ze ook niet herkende voordat ik een burn-out belandde”, vertelt ze. Met haar coachees doet ze lichamelijke oefeningen om het brein te trainen de signalen te herkennen. „Dan voel je beter wanneer de spanning oploopt in het dagelijks leven, en wanneer het bijvoorbeeld handig is om tijdens werk even pauze te nemen of even naar buiten te gaan. Voorkom in ieder geval dat je alleen tijdens vakanties lichamelijke rust ervaart.”

„Voorkom dat je alleen tijdens vakanties lichamelijke rust ervaart” - Elise Schut, coach

Je geest en je lichaam zijn een eenheid – dat is belangrijk om te beseffen, benoemt ds. Zondag. „Plan daarom tijd in voor activiteiten”, zegt hij. „Ik heb dat zelf te weinig gedaan. Ga eens wandelen, sporten, of iets anders actiefs. Als ik even in de tuin heb gewerkt heb ik ook meer zin om te gaan schrijven. Of maak tijd om een rondje te lopen – filosofen dachten ook wandelend na!”

Tip 7: Overweeg een exit

„We zouden –zeker als christenen– voorzichtig moeten zijn om te jobhoppen. Trouw zijn aan je werkgever is belangrijk, met de kennis dat God je in Zijn soevereiniteit ergens plaatst”, zegt ds. Zondag. Toch zijn er zeker ook redenen waarom het verstandig kan zijn om van baan te wisselen, bijvoorbeeld omdat de werkcultuur overwerk structureel op een ongezonde manier beloont, zoals met financiële prikkels.

Ds. Zondag: „Vooral in de saleswereld is de onderlinge competitie sterk. Het streven naar een zo hoog mogelijke omzet is een belangrijke drijfveer voor overwerk. Juist hier ligt een taak voor leidinggevenden om een cultuur te bevorderen waarin niet alleen het financiële telt, maar ook aandacht is voor het persoonlijke welzijn en het teamgevoel. Samen racen naar de top, maar wel op een gezonde manier.”

Leidinggevenden kunnen ook in andere werkomgevingen duidelijk maken dat overwerk niet beloond wordt. „Zorg ervoor dat iedereen weet dat overwerk na een bepaald aantal uren niet meer wordt uitbetaald”, geeft hij als tip mee. „Op die manier haal je de financiële prikkel weg en ontmoedig je onnodig overwerk.”

Dus: maak wat je je op die Zwitserse berg of Zeeuwse camping voornam waar en zorg dat je niet na een week wéér toe bent aan vakantie.