Soms wordt eenzelfde geschiedenis net iets anders weergegeven, bijvoorbeeld het gebed van Salomo bij de inwijding van de tempel in 1 Koningen 8 en 2 Kronieken 6. Dit heeft te maken met de wisselende achtergronden en bedoelingen van de afzonderlijke teksten. Hierin wordt duidelijk hoe God in verschillende perioden tot mensen spreekt.

In de Bijbel spreekt en handelt God. Het zijn niet slechts menselijke verhalen over God. Om Gods ‘rol’ te zien is wetenschappelijk verantwoord Bijbellezen belangrijk.

Bijbellezen roept evenwel soms vragen op. Juist die mogen niet uit de weg worden gegaan. Talstra’s analyse van Exodus 33:1 is treffend. Heel bewust noemt de Heere Israël daar niet meer ”Mijn volk”, zie ook 32:7 en 34:10. Hij schept afstand tussen Hem en Zijn volk. Het duurt tot Leviticus 26:12 voordat God weer over ”Mijn volk” spreekt. Als Mozes niet in de bres was gesprongen, was de geschiedenis hier geëindigd. Zie ook Psalm 106:23.

Op het spel

Diezelfde spanning tussen God en Israël komen we tegen in Deuteronomium 32:27. Als Gods reputatie, Zijn Naam, niet op het spel gestaan had, had Israël het niet gered. Hij verloste hen alleen om „Zijn Naam”. De Heere wilde niet de bespotting oplopen van de heidenvolken dat Hij Zijn volk niet kon redden, zie ook Ezechiël 20:21 en 36:22 en 26.

Met instemming citeert Talstra rabbijn Abraham Heschel, die zei dat de profeten Gods passie weerspiegelen. De Heere is geraakt over het kwaad dat Zijn volk Hem aandoet en over Zijn eigen eer. Dit aspect van God ontbreekt –stelt Talstra terecht– vaak in moderne godsvoorstellingen.

Spannend wordt het als Talstra Gods opdracht bespreekt om bij de verovering van Kanaän de Kanaänitische volken te doden (Deut. 7). Hij wijst erop dat het strenge oordeel over de heidense zonden ook Israël zelf geldt. Deuteronomium is geen boek van overwinnaars, want Israël faalt zelf ook (Deut. 32:27).

Kun je God hierin begrijpen? Nee, maar daarom lezen we ook van openhartige gesprekken met God, zoals bij Job en Jeremia, zegt Talstra. Wat mij betreft had hier nog iets meer over Gods heiligheid gezegd kunnen worden.

De Bijbelteksten werden de eeuwen door gelezen, en steeds opnieuw toegepast. Het volk Israël leest er het uiteindelijke overleven van het Joodse volk in en christenen lezen de teksten in het licht van Jezus’ opstanding en uiteindelijke overwinning. Mensen van nu mogen –al lezend– deel worden van het verhaal van God en mensen.

Heilsgeschiedenis

Talstra heeft ons een indrukwekkend boek gegeven waarin je iets van de spanning voelt van wat wij ”heilsgeschiedenis” noemen, maar wat vaak een geschiedenis van onheil was die alleen door Gods ingrijpen gered werd. Het gaat vaak slechts op het nippertje goed. Als God niet als een krijger uit zijn roes was ontwaakt en het gevaar had ingezien (Ps. 78:65)…

Door het kiezen van het woord ”biografie” loopt Talstra wel het gevaar om God te menselijk te schilderen. Keer op keer benadrukt hij dat God echt met mensen in gesprek is en terechtwijst hij het spreken van een filosofische, afstandelijke God af.

Maar als hij ten aanzien van de uitroeiing van de Kanaänieten zegt dat God uiteindelijk „deradicaliseert”, gaat dat te ver. Talstra’s herhaaldelijk spreken over God als „(hoofdrol)speler in de plot van het (geschiedkundige) verhaal”, had wat mij betreft ook iets eerbiediger uitgedrukt kunnen worden. Het is mij ook niet helemaal duidelijk wat de consequenties zijn van het herlezen van de Bijbel in onze tijd. De Bijbel/God is gesprekspartner. Maar is Hij niet veel meer dan dat?

Afgezien van dergelijke aarzelingen heb ik veel waardering voor dit boek. In de wetenschappelijke wereld, waarin Bijbelteksten soms vooral als historische oorkonden gelezen worden, is dit boek een verademing. God krijgt het woord. Ook als dat niet aansluit bij onze verlangens en idealen. En dat is theologische winst!

De Bijbel als biografie van God en mensen. Geschiedenis en hergebruik van teksten, Eep Talstra; uitg. Amsterdam University Press; blz.;  € 29,90