Boeren deelden dinsdagavond in appgroepen hoopvol nieuws uit De Telegraaf: de uiterst strenge Nederlandse stikstofnorm kan omhoog en dat zou misschien lucht geven aan de bouw en aan boeren.

In werkelijkheid ligt het genuanceerder, maar de krant tekende toch maar een opmerkelijke uitspraak op uit de mond van de Noord-Hollandse gedeputeerde Jelle Beemsterboer (BBB), die onder meer wonen, landbouw en stikstof in zijn pakket heeft. „Mogen we kleine stikstofuitstoters nog wel om vergunningen vragen, als de berekening van hun effect op de natuur te onzeker is”, zo vraagt Beemsterboer zich af.

Onderbouwd

Aanleiding voor zijn twijfel is een nieuw rapport dat het Interprovinciaal Overleg (IPO), waarin de twaalf provincies samenwerken, dinsdag naar buiten bracht. Het IPO wilde van onderzoeksinstituut TNO en de Universiteit van Amsterdam (UvA) weten of de huidige stikstofnorm voor de verlening van natuurvergunningen omhoog kan. Voorwaarde: zo’n verhoging moet wetenschappelijk onderbouwd zijn.

Op dit moment geven provincies alleen vergunningen voor projecten die maximaal 0,005 mol stikstofneerslag per hectare per jaar veroorzaken op kwetsbare natuur. Die 0,005 mol komt overeen met 0,07 gram. In de praktijk is dat gelijk aan nul.

„Mogen we kleine stikstofuitstoters nog wel om vergunningen vragen?” - Jelle Beemsterboer, gedeputeerde Noord-Holland

In het oude stikstofbeleid, het Programma Aanpak Stikstof (PAS) uit 2015, was die grens 1 mol (14 gram). Bleef een project daaronder, dan was een natuurvergunning niet nodig en kon met een melding worden volstaan. In 2019 haalde de Raad van State een streep door het PAS, omdat dit juridisch rammelde. Tal van bouwprojecten kwamen opeens stil te liggen en zo’n 2500 zogeheten PAS-melders werden alsnog verplicht een natuurvergunning aan te vragen.

Schijnzekerheid

Nadien heeft de overheid met het oog op het zogeheten voorzorgbeginsel besloten dat er helemaal geen extra stikstofneerslag meer op kwetsbare natuur mag plaatsvinden. Een nulnorm dus. Maar het computermodel dat de stikstofneerslag van een nieuwe project –zoals de bouw van een stal of de aanleg van een woonwijk– moet berekenen, kan met 0 niet uit de voeten. Het moet van een concrete norm uitgaan, vandaar die 0,005 mol als benadering van de nul.

De commissie-Hordijk, die aan het kabinet advies uitbracht over de aanpak van de stikstofcrisis, stelde al in 2020 dat de ondergrens van 0,005 mol schijnzekerheid biedt. De onderzoekers van TNO en UvA onderstrepen dat: het is simpelweg niet mogelijk om zo’n lage stikstofneerslag in een natuurgebied te koppelen aan een specifieke bron, zoals een stal of bouwproject. Oftewel: de 0,005 mol is wetenschappelijk niet te onderbouwen.

De onderzoekers denken wel dat er een (hogere) ondergrens is die wél kan worden onderbouwd, maar daarvoor zijn meer gegevens nodig. Extra onderzoek dat die moet opleveren, kost jaren.

Handhaven

Die tijd hebben de PAS-melders niet. Onder dwang van door milieuactivisten aangespannen rechtszaken moeten provincies waarschijnlijk volgend jaar gaan handhaven. Dat betekent dat de  PAS-melders, en dat zijn vooral boeren, hun bedrijf moeten aanpassen naar de oude situatie. Concreet komt dat meestal neer op koeien wegdoen.

De overheid heeft toegezegd de PAS-melders te legaliseren, maar daarvoor is stikstofruimte nodig. Die moet vooral komen van stoppende collega’s, de reden waarom nu al diverse opkoopregelingen zijn opgetuigd. De legalisering verloopt tot nu toe uiterst traag.

Hoe nu verder? Prof. Arthur Petersen, hoogleraar aan University College London en lid van de wetenschappelijke klankbordgroep die het TNO/UvA-onderzoek heeft begeleid, denkt dat een hogere ondergrens van 1 mol per hectare juridisch heel goed verdedigbaar is. Bij die ondergrens zouden alle PAS-melders in één klap gelegaliseerd zijn en zouden voor veel bouw- en infraprojecten ook geen vergunningen meer nodig zijn.

Op radiozender BNR veegde Petersen woensdag de vloer aan met de huidige 0,005 mol. Het is volgens hem juridisch niet toegestaan uit voorzorg te bepalen dat iets „helemaal niet mag”. Hij denk dan ook dat de huidige ondergrens met succes aangevochten kan worden bij de Raad van State. „Iemand moet die stap nemen”, zei hij.