Hij keek vreemd op toen hij na de avonddienst in de hervormde kerk in Katwijk zijn elektrische fiets niet meer achter het muurtje zag staan. Jaap de Jong werd in juni slachtoffer van e-bikedieven. Ook bij een andere kerk in Katwijk werd volgens hem diezelfde avond een elektrische fiets ontvreemd. Camerabeelden en ooggetuigen waren er niet, maar De Jong ging toch aangifte doen bij de politie. „Ze vroegen of ik de diefstal had gezien. Nee mevrouw, ik zat in de kerk. Ik dacht: zo kom ik ook niet verder.”

De Katwijker beschouwde zijn fiets als verloren en ging naar de fietsenmaker om te informeren naar de prijs van een nieuw exemplaar. „Toen kwam er een monteur uit de werkplaats die vroeg: Ik hoor dat je e-bike is gestolen, is het misschien deze? Hij had de fiets al een paar dagen op een onlogische plek in de buurt van zijn huis zien staan en er toen beroepsmatig een foto van gemaakt. Op die manier had hij al drie fietsen teruggebracht bij de eigenaar.”

De verdwaalde fiets bleek inderdaad van De Jong. Zonder fietstassen, met een kapot slot en een lekgestoken achterband. „Volgens de fietsenmaker is dit een bekende werkwijze van die dieven. Ze stelen e-bikes en laten ze een paar dagen op één plek staan om te controleren of er geen tracker in de fiets zit. Daarna komen ze alle exemplaren ophalen met een busje.”

Ooggetuigen

Het zijn vaak internationale bendes die hierachter zitten, bevestigt René Middag, landelijk projectleider mobiel banditisme bij de politie. De bendes rijden volgens hem met vrachtwagens door het land en gebruiken een ”power key”, een apparaatje waarmee ze binnen een paar seconden elk ringslot kunnen openen. Plekken waar veel fietsen staan, dus ook bij kerken, zijn een geliefd doelwit.

De politie merkt een flinke toename in de diefstal van e-bikes. In 2023 werden er zo’n 90.000 fietsen gestolen, 45 procent meer dan in 2021. En het totaal aantal diefstallen is waarschijnlijk nog hoger, want niet iedereen doet aangifte. Middag: „We onderscheppen geregeld ladingen gestolen fietsen, maar het is lastig vat te krijgen op deze bendes. Ze verplaatsen zich voortdurend door het land en wisselen vaak van opslagplaats.”

Ooggetuigen kunnen helpen schot in de zaak te brengen, zo weet André Guiljam uit ervaring. Hij woont tegenover de Elimkerk in Capelle aan den IJssel. Guiljam was op zondag aan het oppassen op de kinderen toen hij vanuit het woonkamerraam zag dat twee mannen hun auto parkeerden bij de kerk. Even later zag hij ze wegrijden op twee fietsen. „Ik belde meteen de koster en die heeft 112 gebeld. Intussen maakte ik voor de politie een foto van het kenteken van de auto.” Tot zijn schrik kwamen de mannen even later al terug om hun auto op te halen. „Gelukkig kwam het politiebusje toen ook net aanrijden. Ik heb ze de weg gewezen en een paar kilometer verderop zijn de dieven staande gehouden. Ze hadden de apparaatjes om de fietsen te ontgrendelen nog in hun zakken.”

Agenten vermoedden dat de mannen de gestolen fietsen bij een metrostation in de buurt hadden gezet om ze later weer op te halen. „De jeugdvereniging ging op onderzoek uit en zij hebben de fietsen daar ontdekt. De kinderen zijn nog met de politiebus op de foto geweest.” Later zijn uit voorzorg meer camera’s bij de kerk opgehangen. Sinds die tijd is er volgens Guiljam geen diefstal meer geweest.

Brutaliteit

Om diefstallen te voorkomen nemen kerken vaker maatregelen om de veiligheid te verbeteren. Zo heeft de gereformeerde gemeente in Amsterdam na een aantal inbraken en fietsendiefstallen in het verleden sinds kort zes camera’s hangen om toezicht te houden. „Er hing al een camera, maar die bood beperkt zicht op de ingang”, zegt Gijs van Brummelen, die samen met zijn zoon de nieuwe camera’s installeerde. Bij de inbraken werd onder andere avondmaalszilver gestolen en de kluis was van zijn plaats getrokken. „De dieven hebben geprobeerd met een boormachine uit de hobbyclub van de jeugdvereniging de zijkant open te boren, maar dat is niet gelukt.” Vier personen kunnen nu non-stop de beelden in de gaten houden op hun mobiel. En op zondag houdt de koster tijdens de dienst de camera’s in de gaten.

Voor de gereformeerde gemeente in Nunspeet was de diefstal van een aantal fietsen in 2017 aanleiding om een commissie veiligheid op te richten. De eerste weken hielden een paar jongeren van de jeugdvereniging toezicht in een auto met kerktelefoon. Anno 2024 zijn zo’n 65 mensen lid van de commissie. Ze richten zich niet alleen op diefstalpreventie, maar zijn voor en na de kerkdienst ook buiten te vinden om toezicht te houden.

„Kijk, hier zitten elke kerkdienst twee mensen naar de camerabeelden te kijken”, wijst coördinator van de veiligheidscommissie Christian van der Weele naar een bureau met een paar grote monitoren in een zaaltje van de kerk. Op de schermen zijn beelden te zien van de fietsenstallingen en de kerkingangen. Iedere zondag komen er in het halfuur voor de dienst zo’n 2000 man door de ingangen naar binnen lopen. Ze worden begroet door vier toezichthouders met gele hesjes aan. „Die zijn er niet alleen om kerkgangers welkom te heten, maar ook om een oogje in het zeil te houden. En na afloop van de dienst helpen ze de stroom aan fietsen veilig de straat op te komen.”

Het toezicht houden helpt, al gebeurt er in 95 procent van de gevallen gelukkig niets tijdens de dienst. „Maar pas zijn er nog twee jongens die er met een fiets vandoor gingen op heterdaad betrapt. We zitten hier op een kruispunt, dus dieven kunnen zo weg, maar de toezichthouders waren er net op tijd bij om de jongens aan te spreken.” Bij zo’n incident vinden geen wildwesttaferelen of vechtpartijen plaats, benadrukt Van der Weele.  „We zijn geen politie. Als een fiets echt weg is, is hij weg. Maar door iemand gewoon aan te spreken voorkom je vaak al een hoop ellende.”

Mensen aanspreken kan een drempel zijn voor sommige toezichthouders. Iedereen krijgt dan ook een training voor ze lid worden van de commissie. „Ik krijg regelmatig de vraag: wanneer moet ik wel en niet ingrijpen? Meestal kan je daarbij op je eigen intuïtie vertrouwen. Wanneer je een nietpluisgevoel hebt, zegt dit vaak al genoeg.” Toch verbaast de brutaliteit van sommige dieven de toezichthouders. „Het lijkt wel of ze op een afstand al zien welke fietsen niet op slot staan. Eens kwam iemand tijdens de dienst zelfverzekerd op een fiets aflopen en liep hij er gewoon mee weg. Toen iemand hem aansprak, hield hij een onzinverhaal over dat hij dringend een flesje water wilde halen. Je verzint het niet.”

Dronken man

Het is een voorbeeld dat Henk Jan van der Weerde uit Kamperveen maar al te goed herkent. Hij is parkeerwacht bij de gereformeerde gemeente in Kampen, waar ze al sinds 1998 werken met toezichthouders. „De kerk zit pal in de binnenstad en rondom het gebouw staan honderden fietsen. Dat nodigt fietsendieven nogal uit.”

Op een zondag had Van der Weerde dienst met zijn vriend Jaap Vlastuin toen het tweetal werd verrast door een brutale fietsendief. „Hij kwam recht op ons aflopen, groette vriendelijk en pakte een fiets uit de rij. Bij mij sloeg de twijfel toe. Als hij zo trefzeker een fiets pakt, is het dan toch zijn eigen exemplaar? Maar gelukkig twijfelde mijn vriend niet; die riep meteen dat hij de fiets moest teruggeven.” Nuchter: „Dieven rekenen erop dat je niets zegt omdat je zo verbaasd bent.”

Het incident zorgde ervoor dat de toezichthouders extra alert zijn op het op slot zetten van fietsen. Kerkgangers die dit zelf vergeten, kunnen hun sleutels na de dienst ophalen bij de koster.

„Sommige fietsendieven zijn heel brutaal; ze rekenen erop dat je niets zegt omdat je zo verbaasd bent over hun gedrag” - Henk-Jan van der Weerde, kerkganger en parkeerwacht uit Kampen

Christian van der Weele, coördinator van de veiligheidscommissie in Nunspeet en in het dagelijks leven eigenaar van het bedrijf Kerkveiligheid, glimlacht als hij de anekdote hoort. „Het zal je verbazen hoeveel mensen vergeten hun fiets op slot te zetten.” Als hij voor zijn werk bij kerken op bezoek komt, krijgt hij weleens kritische reacties als hij vertelt over veiligheidsmaatregelen voor kerken. „Mensen vinden het soms overdreven. Bij een kerk moet toch iedereen welkom zijn? Natuurlijk. Maar juist bij zo’n grote groep mensen is het belangrijk een oogje in het zeil te houden.”

Gastvrijheid blijft daarbij altijd vooropstaan, benadrukt hij. Hij noemt een incident waarbij een dronken man de dienst verstoorde. „Hij was vervelend dronken en is kort na aanvang van de dienst de kerk uitgehaald. Maar eigenlijk wil je dat zo iemand al bij de ingang wordt opgevangen. Dan zeg je: fijn dat u er bent, maar u hebt volgens mij iets te veel op. Kom anders vanmiddag terug, dan willen wij u ook wel ophalen. Kortom: ga het gesprek aan, de-escaleer de situatie en voorkom op die manier dat de dienst onnodig wordt verstoord.”

Koster

Hoewel steeds meer kerken oog hebben voor het belang van veiligheid, vindt Van der Weele dat er nog een verbeteringsslag kan worden gemaakt. Zo ziet hij dat veel taken op het bordje van de koster belanden. Die moet tijdens de kerkdienst ook nog camerabeelden in de gaten houden, terwijl hij veel meer taken heeft en ook wil luisteren naar de preek. En als iemand de dienst verstoort, wordt er ook vaak als eerste naar de koster gekeken. „In een wat kleinere kerk zou dat kunnen, maar bij een grotere kerk moet je het toch anders aanpakken. Je kunt niet verwachten dat de koster in zijn eentje alles doet.”

„Veel taken komen bij de koster terecht, maar zeker in een wat grotere kerk kun je niet verwachten dat de koster alles in zijn eentje doet” - Christian van der Weele, eigenaar Kerkveiligheid

Een groepje toezichthouders kan helpen om de koster te ontlasten. Dat hoeft geen grote groep te zijn, benadrukt hij. „Vraag een aantal vrijwilligers en besluit: als er iets gebeurt, zijn deze mensen hoofdverantwoordelijk. Misschien zijn er wel kerkgangers met een politie- of handhavingsachtergrond die het fijn vinden om hun vaardigheden ook binnen de kerk in te zetten. Samen sta je daarbij sterk, ook tijdens het toezicht houden, want twee mensen zien meer dan één en het is altijd handig om een back-up te hebben.”

Toezichthouders functioneren meteen als een soort welkomstcomité voor bezoekers. „We horen weleens van gasten in onze kerk dat het allemaal zo goed is geregeld. Dat is natuurlijk leuk om te horen, maar bijkomend voordeel is dat de toezichthouders met hun hesjes hopelijk ook een preventieve werking hebben voor potentiële dieven die denken: ik heb geen zin in gedoe.”