Hij had een prominente rol bij een koninklijk hoogte- en dieptepunt. Fred de Graaf (74) was burgemeester van Apeldoorn toen daar op Koninginnedag 2009 een aanslag plaatsvond. Vier jaar later leidde hij de inhuldigingsceremonie van koning Willem-Alexander.
„Die rare, doorgezaagde bus…” Hoofdschuddend denkt De Graaf terug aan de blauw-witte cabriobus die de gemeente via internet op het spoor kwam. „Als geintje was de bovenkant eraf gezaagd. De kussens waren kapot; wij hebben dat ding toen opgeknapt.” Het idee was dat mensen langs de route de Oranjes zo goed konden zien als zij van de Grote Kerk naar Paleis Het Loo reden. „Tegenwoordig zou zo’n voertuig óndenkbaar zijn. Als iemand uit het publiek er een handgranaat in had gegooid, waren we er geweest.”
Koninginnedag 2009 laat Nederland beseffen hoe broos veiligheid is. Tijdens de busrit klinkt er ineens een geweldige klap. Even denkt De Graaf dat er een tribune instort. Maar als hij zich omdraait, ziet hij iemand op het asfalt belanden. „Ik zat naast de koningin en zij keek op hetzelfde moment opzij. We hebben het dus allebei gezien.”
Paniek bezet de bus. In volle vaart rijdt het voertuig naar het paleis. Niemand zegt meer iets, herinnert De Graaf zich. „Iedereen was aangeslagen. Vooral de prinsessen waren in tranen – zij werden getroost door hun echtgenoten.”
De hele middag belt de burgemeester rond. „We wisten niet hoeveel slachtoffers er waren en in welke ziekenhuizen ze lagen.” Pas in de avond kan hij meedelen dat er naast de dader zes doden te betreuren zijn. Een zevende persoon overlijdt een week later, op de dag van de herdenking.
Zijn kalmte helpt De Graaf de dag door. „Op de een of andere manier word ik in zo’n situatie ijzig koud, haast gevoelloos. Uit zelfbehoud.” Tot diep in de nacht werkt hij door. De klap komt pas als hij de volgende ochtend de foto’s in de krant ziet. „Ik brak, heb een halfuur zitten huilen.”
Nog altijd zitten de beelden „in een hokje waarvan af en toe het deurtje opengaat. Dan speelt de hele film zich weer af en moet het deurtje gauw weer dicht, want je moet dóór.”
„De hofhouding heeft de hele nacht gepoetst aan de regalia” - Fred de Graaf, oud-voorzitter Eerste Kamer
Plakzooi
De gebeurtenissen zitten nog vers in zijn geheugen als De Graaf als voorzitter van de Eerste Kamer de inhuldigingsceremonie mag leiden. Een draaiboek, van bijvoorbeeld Beatrix’ aantreden, is nergens te vinden. „We hadden alleen een filmpje.” Daardoor ziet de organisatie soms cruciale details over het hoofd.
Als De Graaf een paar weken voor de inhuldiging in de Nieuwe Kerk komt, valt zijn oog op het koperen koorhek. „Eén grote plakzooi; iedereen zit er met z’n vingers aan.” Dat kan niet, vindt hij, want op 30 april zit het koningspaar voor dat hek. Hij schakelt een schoonmaakbedrijf in.
Tijdens de generale repetitie, een dag van tevoren, staat het hek er glimmend bij. Maar dan opent de ceremoniemeester een zinken kist waarin de regalia liggen: de kroon, scepter en rijksappel – van verguld zilver. Ze hebben járen in een kelder gelegen en blijken helemaal groen te zijn uitgeslagen. „Meneer de ceremoniemeester, ik heb voor tienduizenden euro’s dat hek laten oplappen, jij zorgt nu dat dit in orde komt”, commandeert De Graaf. „De hofhouding is de hele nacht aan het poetsen geweest.”
Bij de plechtigheid is plek voor 500 burgers. De Graaf nodigt daarvan zelf ook een paar mensen uit, onder wie een vrouw die tijdens de aanslag op Koninginnedag haar moeder verloor en driekwart jaar later haar vader aan kanker.
Bittere pil
De Graaf ziet de inhuldiging als hoogtepunt van zijn carrière, maar het wordt ook een dieptepunt. Er komt kritiek op zijn keuze voor Kamerleden die de koning mogen begeleiden: Geert Wilders beweert dat hij bewust is uitgesloten. De VVD-partijtop eist De Graafs vertrek. „Zo onzinnig! Ik had me exact aan de afspraken gehouden: we zouden de langstzittende Kamerleden kiezen, evenveel mannen als vrouwen en niet twee van dezelfde partij. Mijn keuze werd echter anders uitgelegd. Een bittere pil.”
De band met de koninklijke familie is altijd goed gebleven, zegt De Graaf. Zo werd hij in 2014 gevraagd voor het bestuur van Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau. En toen zijn vrouw vorig jaar overleed, ontving hij een groot bloemstuk van het koningspaar.
