Het is nog vroeg als cybersecurity-expert Anouk Vos vrijdagochtend in haar professionele netwerk leest over een mislukte update in de software van CrowdStrike. Maar zelfs voor de ervaren deskundige duurt het even voordat ze de omvang van het probleem kan inschatten.

In de uren daarna druppelen de berichten binnen: in Nederland blijven vliegtuigen aan de grond, stadsbussen in hun hangars, en operatietafels leeg. En tot ver buiten de landsgrenzen voltrekken zich soortgelijke taferelen.

Het blijkt een perfect storm zoals Vos die niet eerder zag. „CrowdStrike is marktleider op het gebied van beveiligingssoftware. En die is weer gekoppeld aan het uiterst populaire besturingssysteem Windows.” Het resultaat: bevroren blauwe computerschermen, overal in de wereld.

Het is een wake-upcall, zegt Vos, werkzaam bij cyberadviesbureau Revnext. Wat we voor onze neus zien gebeuren is namelijk een typisch uitvloeisel van de onderlinge verbondenheid die onze gedigitaliseerde samenleving kenmerkt. Een foutje bij één van de toeleveranciers kan een sneeuwbaleffect hebben dat uiteindelijk wereldwijd systemen platlegt.

Dát er een storing plaatsvindt, is volgens Vos niet eens zo verwonderlijk. Dat gebeurt om de haverklap. Maar de schaal van de storing vrijdag is dat wel.

Te afhankelijk

Het is precies die verbondenheid waar Danny Mekić al enige tijd voor waarschuwt. „Je ziet hier treffend hoe onverstandig het is om té afhankelijk te worden van digitale technologie”, zegt de innovatie-expert en promovendus aan de Universiteit Leiden. „Toch maken we als samenleving consequent de keuze om door te gaan op het ingeslagen pad.”

Dat komt omdat de kortetermijnwinsten zo veel zichtbaarder zijn dan de consequenties op de langere termijn, denkt Mekić. Hij vergelijkt het met de invoering van zelfscankassa’s. Die leveren supermarkten een flinke besparing op in de personeelskosten. Maar als het fout gaat, zoals nu, dan is er nauwelijks meer een alternatief voorhanden.

„Het toont aan dat we voor kritieke systemen altijd een analoog alternatief moeten houden” - Danny Mekić, innovatie-expert

„Blijft een vliegtuig aan de grond, dan is dat hooguit hinderlijk”, zegt hij. „Maar je ziet nu dat ook operaties in ziekenhuizen worden uitgesteld. Het toont aan dat we voor kritieke systemen altijd een analoog alternatief moeten houden. Het is niet ondenkbaar dat een computer binnenkort een betere chirurg is dan de mens. Maar dat wil niet zeggen dat we die operatievaardigheden dan mogen verleren.”

Begin

Wat ook niet helpt: het gebrek aan overzicht. „Ieder bedrijf maakt zijn eigen keuze voor een bepaald besturingssysteem of software. Ze kijken vrijwel nooit over de muren van de branche heen om te zien wat andere ondernemingen doen, net zoals ik zelf geen flauw idee heb welke thermostaat mijn buurman heeft. Zo kan het zijn dat we massaal afhankelijk zijn van dezelfde software zonder dat we dat van elkaar weten. Dat maakt kwetsbaar en afhankelijk.” Deze black-out is nog maar het begin, waarschuwt hij.

Vos ziet het wat rooskleuriger in. „Het feit dat deze gebeurtenis groot nieuws is, geeft juist aan dat dit soort grootschalige incidenten relatief zeldzaam zijn. Bovendien was er geen opzet in het spel. We kunnen een poosje niet in onze digitale werkomgeving, en daardoor niet bij patiëntendossiers of vliegtickets. Maar laten we niet doen alsof het horrorscenario is uitgekomen. Er zijn geen vliegtuigen gehackt.”

Toch is het volgens beide experts hoog tijd om ons beter voor te bereiden op toekomstige incidenten van deze categorie. We moeten vooraf veel beter nadenken of we onszelf wel in deze mate willen overleveren aan digitale technologie. En we moeten ons systematischer voorbereiden op een plan B als die techniek ons nogmaals in de steek laat.

Opvallend genoeg noemen beide cyberexperts een opvallende inspiratiebron voor als de zelfscankassa’s het weer eens af laten weten: pen en papier. Die eeuwenoude techniek is immers niet gekoppeld aan het internet of afhankelijk van software van derden. Vos, lachend: „En misschien nog wel het belangrijkst: het heeft geen updates nodig.”