Je zult maar voltijds werken, eenverdiener zijn en arbeidsongeschikt raken. Vanaf het moment dat een kostwinner −met voorheen een modaal inkomen− moet rondkomen van een arbeidsongeschiktheidsuitkering, heeft hij onder de streep minder te besteden dan een stel in de bijstand. Er zijn ook situaties waarin arbeidsongeschikte eenverdieners beneden het sociaal minimum uitkomen.

„Dit is een ongewenste uitkomst”, reageerde minister Schouten (Armoedebeleid) een jaar geleden op Kamervragen over deze problematiek. Ze heeft alles op alles gezet voor een oplossing. Inmiddels is er een tussenoplossing gereed.

De kwestie is fiscaal ingewikkeld. Het heeft er onder meer mee te maken dat de overdraagbaarheid van de Algemene Heffingskorting (AHK) voor eenverdieners per 2023 volledig is afgebouwd. Partners van eenverdieners kunnen geen aanspraak meer maken op de AHK. Voor de berekening van een bijstandsuitkering wordt de dubbele AHK echter in een veel langzamer tempo afgebouwd.

Hoe kwam deze problematiek aan het licht?

Het schrijnende is dat het ministerie van Sociale Zaken er al jaren van op de hoogte was. De Nationale Ombudsman kaartte de kwestie in 2016 voor het eerst aan. Verschillende bewindspersonen hebben daarop onderzoek gedaan naar een oplossing, maar lieten na er werk van te maken.

De zaak kwam in beweging na een uitspraak van de rechter. De Centrale Raad van Beroep (CRvB) oordeelde in september 2022 dat de gemeente Arnhem een arbeidsongeschikte eenverdiener moest compenseren. Zijn inkomen lag onder bijstandsniveau én onder het sociaal minimum. Dat kon zo niet langer, oordeelde de CrVB.

Na inspanningen van de Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden, media-aandacht voor de problematiek en Kamervragen, pakte minister Schouten de handschoen op. Er bleken meer eenverdieners in dit schuitje te zitten.

Om hoeveel huishoudens gaat het?

6400 eenverdieners zouden beter af zijn als ze moesten rondkomen van een bijstandsuitkering, blijkt uit een analyse van de Belastingdienst. Bijna al deze eenverdieners −5900 huishoudens− hebben een arbeidsongeschiktheids- of Wajong-uitkering.

Wat is de oplossing van minister Schouten?

De scheidend minister heeft gewerkt aan een wet die dient als tussenoplossing voor de jaren 2025 tot en met 2027. Daarna moet er een fiscale oplossing komen.

Schouten wil gemeenten de bevoegdheid geven om alleenverdieners een vast bedrag uit te keren. Hoeveel, daar is nog niet over besloten. Het uitgangspunt is dat het bedrag voor bijna alle huishoudens toereikend of meer dan toereikend is.

Uit een analyse van de Belastingdienst blijkt dat het bedrag aan misgelopen toeslagen varieert. Een kwart van de huishoudens loopt jaarlijks 200 euro of minder mis; voor 12 procent gaat om 1000 euro of meer. Ieder huishouden krijgt een even hoog bedrag.

Gemeenten keren de vergoeding op eigen initiatief uit; de ontvanger hoeft niks aan te vragen. De Belastingdienst en de dienst Toeslagen leveren gemeenten jaarlijks een lijst aan van huishoudens die tot de doelgroep behoren.

Wat als je twee jaar geleden eenverdiener-met-ao-uitkering was, maar nu niet meer?

De lijst met eenverdieners is gebaseerd op het inkomen van twee jaar terug. Sindsdien kan de inkomenssituatie zodanig veranderd zijn dat er geen sprake meer is van een inkomen beneden bijstandsniveau. Bijvoorbeeld omdat de partner meer is gaan werken, of omdat iemand die gedeeltelijk arbeidsongeschikt is meer inkomen overhoudt uit werk. Uit een nadere analyse van de Belastingdienst blijkt dat dit voor 2000 tot 3000 eenverdieners het geval is. Minister Schouten heeft echter besloten dat deze huishoudens alsnog de tegemoetkoming ontvangen.

Deze situatie komt ook in spiegelbeeld voor: er zijn 2000 tot 3000 huishoudens die twee jaar geleden nog niet te maken hadden met de problematiek, maar inmiddels wel. Zij waren bijvoorbeeld twee jaar geleden nog niet arbeidsongeschikt, staan daarom niet op de lijst, maar kampen wel met een inkomen beneden bijstandsniveau. Voor deze groep wordt nog gezocht naar een oplossing.

Wat als er straks een nieuwe regering aantreedt?

Kandidaat-minister Van Hijum (Sociale Zaken) zal het wetgevingsproces voor de tussenoplossing voortzetten. Daarnaast zal hij werk moeten maken van een structurele, fiscale oplossing die per 2028 kan ingaan. Minister Schouten lichtte alvast een tipje van de sluier op: de minstverdienende partner zou de AHK uitbetaald krijgen.

Overigens hebben PVV, VVD, NSC en BBB in het hoofdlijnenakkoord ook een maatregel afgesproken waardoor de alleenverdienersproblematiek drie jaar langer duurt. Als die maatregel wordt doorgezet, zal de structurele fiscale oplossing tot 2039 van toepassing moeten blijven.