Aan het geld ligt het niet. Mohamed el Bakali zou prima een huis kunnen kopen. Toch woont hij al jaren in een huurhuis. En dat heeft een principiële reden. „Bij een traditionele hypotheek betaal je rente. En het vragen of betalen van riba is in de islam haram , verboden.”

Zo’n renteverbod moet voorkomen dat hebzucht de boventoon gaat voeren en rijken armen uitbuiten, legt hij uit. „De islam moedigt mensen aan om ruimhartig en gul te zijn. Een geldlening dient dus geen commercieel, maar een sociaal doel.” Gevolg is wel dat duizenden Nederlandse moslims door deze regel nooit een woning kunnen financieren. „Ze betalen soms wel 1500 euro voor een woning die nooit van hen zal worden.” El Bakali nam daarom het initiatief voor een alternatief: de halalhypotheek.

„Zo’n 100.000 Nederlandse moslims zouden graag een halalhypotheek willen afsluiten” - Mohamed el Bakali, initiatiefnemer halalhypotheek

Bij zo’n constructie wordt de bank eerst de eigenaar van het huis. Die verkoopt de woning voor een hoger bedrag door aan de koper. Een andere mogelijkheid is dat de koper een woonvergoeding, een soort huur, voor het huis betaalt en via een extra maandelijkse bijdrage de mogelijkheid krijgt om mede-eigenaar van de woning te worden. Bij beide hypotheekvormen betaalt de koper geen rente. En nee, een verkapte vorm van rente is het volgens de ondernemer ook niet. „Nuance is belangrijk binnen de islam.”

Het potentieel van zo’n religieus verantwoorde hypotheek is volgens hem groot: zo’n 100.000 Nederlandse moslimhuishoudens zouden erop zitten te wachten. Tot nog toe kwam zijn project echter niet echt van de grond. Hypotheekverstrekkers zien volgens El Bakali te veel leeuwen en beren op de weg. „Ze zeggen dat het financieel-technisch ingewikkeld is, bijvoorbeeld vanwege de hypotheekrenteaftrek. Maar veel moslims zijn bereid om er extra voor te betalen. Bij een huurhuis ontvangen ze namelijk ook geen aftrekposten.”

Die halalhypotheek gaat er hoe dan ook komen, denkt El Bakali. „De Rabobank is ook ontstaan doordat boeren en tuinders de handen ineensloegen. Datzelfde moeten moslims gaan doen.” Sowieso past het volgens hem bij een financieel innovatief land als Nederland om ruimte te bieden aan een nieuwe hypotheekvorm. „In Amsterdam zijn ooit de eerste aandelen uitgegeven. We zijn een vindingrijk en grensverleggend land. Dan moet dit toch ook wel lukken?”

Kerkelijke begrafenis

Wie denkt dat rente alleen in islamitische kring gevoelig ligt, heeft het mis. Ook in de kerk gold lange tijd een renteverbod. Wie de regel overtrad, kon uitgesloten worden van de sacramenten en kreeg geen kerkelijke begrafenis. Volgens kerkvader Augustinus was er zelfs geen plek in de hemel voor woekeraars. Ook de reformatoren Luther en Zwingli waren fel tegenstander van deze vorm van zelfverrijking. Geld was in hun ogen enkel een ruilmiddel.

„De Bijbel verbiedt het om te verdienen over de rug van kwetsbaren” - Roel Jongeneel, econoom

Ze baseerden zich daarbij op teksten uit Exodus 22, Leviticus 25 en Deuteronomium 23, waarin staat dat van de volksgenoot, in tegenstelling tot de vreemdeling, geen rente gevraagd mag worden. „In het Oude Testament leenden mensen vaak alleen als ze arm waren”, zegt de christelijke econoom Roel Jongeneel. „De Bijbel verbiedt het dus om te verdienen over de rug van kwetsbaren.” De rente die van buitenlanders mocht worden gevraagd was bedoeld voor kooplieden, zegt de econoom. „Die trokken in handelskaravanen langs. Een vorm van commercieel gebruik van geld dus.”

Door de eeuwen heen worstelde de kerk met het woekerverbod, stelt Jongeneel. „In de dagelijkse praktijk werd rente oogluikend toegelaten, maar officieel was het verboden.” Die worsteling kwam voort uit het feit dat de Bijbel niet spreekt van een totaalverbod. De econoom refereert aan de gelijkenis van de talenten in het Nieuwe Testament. „Daar wordt een van de knechten zelfs verweten dat hij zijn geld niet naar de bank gebracht heeft, want dan zou hij er nog rente over ontvangen hebben.”

Daarnaast was de economische kennis in de middeleeuwen gering, zegt Jongeneel. „Men vond het vooral oneerlijk als je meer terugkreeg dan dat je uitgeleend had. Maar over de risico’s die bij zo’n lening kwamen kijken of de positieve effecten van investeren was nog weinig bekend.”

Humanistisch

Dat bijna geen enkele christen zich tegenwoordig nog afvraagt of hij wel of geen hypotheek mag afsluiten, is volgens Jongeneel te danken aan Calvijn. De reformator brak opvallend genoeg met de destijds gangbare visie op rente. „Calvijn was afkomstig uit een humanistisch gezin uit de middenstand. Hij stond daardoor redelijk open in het leven en probeerde de Bijbelse regels vooral toe te passen in de dagelijkse praktijk.”

Het heffen van rente was volgens de Frans-Zwitserse theoloog dan ook geen probleem, mits het gebeurde binnen de grenzen van rechtvaardigheid en billijkheid. „Het uitpersen van minderbedeelden was uit den boze. Van de rijken verwachtte hij dat ze mild en vrijgevig zouden zijn.”

De theoloog was er daarnaast al vroeg van doordrongen dat financiële transacties om maatwerk vragen, zegt Jongeneel. „Toen een Engelse vriend eens aan Calvijn vroeg welk rentepercentage hij mocht vragen bij een lening die hij verstrekte, wist de reformator daar wel raad mee. „De laagste rente kan onrechtvaardig zijn en de hoogste rente kan zijn toegestaan”, was zijn eenvoudige antwoord.”