Wat is er aan de hand?

Op de zon ontstaan de laatste tijd geregeld zeer sterke zonnevlammen . Daarbij kan de zon grote hoeveelheden plasma uitstoten. Dat bestaat uit elektrisch geladen deeltjes die aan de zon ontsnappen met een snelheid van 618 kilometer per seconde. Als zo’n geomagnetische storm zich in de richting van de aarde beweegt, krijgt de aarde een wolk van elektrisch geladen deeltjes te verwerken.

Via het magnetische veld van de aarde komen deze deeltjes terecht in de koude lucht boven de poolgebieden. Daar geven ze hun energie af aan stikstof-, zuurstof- en waterstofmoleculen. Dan is het noorderlicht te bewonderen: blauwpaarse, rode en groene gordijnen van licht die zich op mysterieuze wijze langs de nachtelijke hemel bewegen.

Interessant. Maar dat klinkt niet zo gevaarlijk.

Momenteel is er echter meer aan de hand. Op 10 en 11 mei hadden drie enorme uitbarstingen plaats op de zon. Doordat de drie plasmawolken tegelijk de aarde bereikten, was zelfs in Nederland het noorderlicht goed te zien. De zon heeft haar maximum echter nog niet bereikt; het aantal zonnevlekken, de plekken waar zonnevlammen kunnen ontstaan, neemt nog steeds toe. Naarmate de zon het zonnemaximum nadert, neemt de kans op enorme zonnevlammen en de uitstoot van plasmawolken of coronale massa-ejecties (CME’s) toe.

In juli 2025 bereikt de zon een maximum in een elfjarige cyclus . Er kunnen dus  nog sterkere uitbarstingen van elektrisch geladen deeltjes –waaronder elektronen, protonen en heliumkernen– naar de aarde komen.  Afgelopen maandag trof een nieuwe plasmawolk de aarde, de sterkste sinds  2017 .

Kan zo’n uitbarsting voor problemen zorgen?

Jazeker. Het veroorzaakte noorderlicht is een onschuldig verschijnsel. Maar een plasmawolk uit een zeer sterke zonnevlam kan door het magnetische veld breken dat de aarde beschermt tegen deze deeltjes. Zo’n bewegende geomagnetische storm kan stroom laten lopen door alles wat elektriciteit geleidt. Als dat gebeurt, kan zo’n plasmawolk flinke schade aanrichten. Dat was in 1859 het geval. Een enorme zonnestorm veroorzaakte noorderlicht dat zelfs in Rome was te zien. Daarop volgde een reeks geomagnetische storingen op aarde. De gevolgen daarvan waren volop merkbaar. Vonken sprongen uit de apparatuur van telegrafisten, en telegraafkantoren vlogen in brand.

Vandaag de dag zouden de gevolgen van zo’n krachtige geomagnetische storm veel ernstiger kunnen zijn, vanwege onze afhankelijkheid van elektrische apparatuur en gevoelige elektronica. Er kan spontaan stroom gaan lopen door elektriciteitsleidingen, treinsporen en ondergrondse pijpleidingen. Elektriciteitscentrales vallen uit, evenals het internet. Elektrische apparatuur raakt overbelast en kan in brand vliegen. Satellieten kunnen onbruikbaar worden. De schade kan in de miljarden euro’s lopen.

Hoe groot is de kans op zo’n ramp?

Wetenschappers schatten de kans op zo’n grote plasmawolk op ongeveer een keer per eeuw. In 2012 vloog zo’n CME rakelings langs de aarde. Wanneer zo’n zonnestorm ontstaat, laat zich echter niet voorspellen. De National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA), het Amerikaanse KNMI, volgt de zonneactiviteit op de voet.

Als een zonnevlam uit de zon losbarst, kunnen wetenschappers twee dagen van tevoren voorspellen waar de plasmawolk heen gaat en of de aarde gevaar loopt. Ook nemen elektriciteitsbedrijven steeds betere maatregelen om de effecten van zo’n zonnestorm op elektrische apparatuur tegen te gaan.