Europees Parlement wordt rechtser: „Komende jaren minder aandacht voor duurzaamheid”
Van een aardverschuiving naar rechts was deze verkiezingen geen sprake, zeggen experts. Toch zal een rechtser Europees Parlement de besluitvorming in de Europese Unie beïnvloeden.
Wat verraste u het meest in de uitslag van de Europese verkiezingen?
Marc de Vos, hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit Gent, co-ceo van de denktank Itinera, en expert op het gebied van Europese integratie: „Het zware verlies van de partij van de Franse president Emmanuel Macron en dat van de coalitie van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz verrassen mij het meest. Het feit dat Macron en Scholz politiek verzwakt zijn, vormt een potentiële handicap voor een Europa dat moet opboksen tegen een steeds vijandiger wordende wereld, waarin we economisch onafhankelijker moeten worden van de Verenigde Staten en China.”
Hendrik Vos, directeur van het Centrum voor de Studies van de EU van de Universiteit Gent: „Mij verbaast vooral dat de christendemocratische EVP, de grootste fractie in het Europees Parlement, er met 9 zetels op vooruit gaat. Dat laat zien dat veel Europese kiezers twijfelen over een anti-stem van rechts en dan toch gaan voor een veilige stem op een centrumpartij.”
Steven van Hecke, hoogleraar Europese politiek aan de Katholieke Universiteit Leuven: „Ik ben niet verrast door de verkiezingsuitslag. Die ligt in lijn met wat vooraf werd verwacht – afgezien dan van het feit dat de winst van rechts minder groot is uitgevallen dan eerder werd voorspeld.”
„Een sterker rechts in het Europees Parlement betekent wel dat de doorgedreven klimaatagenda minder prioriteit zal hebben” - Marc De Vos, hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit Gent en expert op het gebied van Europese integratie
Rechts heeft deze verkiezingen zetels gewonnen. Krijgen rechtse partijen meer invloed op de Europese besluitvorming?
De Vos: „Rechtse regeringen op nationaal niveau hebben mogelijk een sterkere invloed op de Europese besluitvorming dan een groter rechts blok in het Europees Parlement. Neem bijvoorbeeld Nederland, waar in de nieuwe coalitie ook eurosceptische partijen zitten. Zo’n rechts kabinet zal de politieke agenda van de EU niet verlammen, maar proberen te beïnvloeden. Radicaal-rechts is uit op een koerswijziging van de EU; niet uit op een exit.
In termen van politieke prioriteiten betekent een sterker rechts blok in het Europees Parlement dat de doorgedreven klimaatagenda minder prioriteit zal hebben dan veiligheid en migratie. Is dat goed of slecht? Dat hangt af van je politieke voorkeur.”
Vos: „De uiterst rechtse ID-fractie, waartoe de PVV behoort, is dood gewicht. Anders ligt dat bij de conservatieve ECR-fractie, waartoe ook de partij van de Italiaanse premier Giorgia Meloni hoort. Die fractie wil constructief samenwerken en kan zeker invloed hebben op het Europese besluitvormingsproces.
Het grootste effect van verrechtsing is indirect: centrumpartijen die ideeën overnemen van radicaal-rechts. Zo steunen Europese centrumpartijen nu migratiedeals met derde landen aan de Europese buitengrenzen, waarbij er weinig oog is voor de rechten van vluchtelingen. Tien jaar geleden was zoiets nog ondenkbaar.”
Van Hecke: „Inhoudelijk heeft de koerswijziging naar rechts in Europa al plaatsgevonden. Deze verkiezingsuitslag is een uiting van een tendens die al langer gaande is. Er is niet zozeer sprake van een politieke aardverschuiving naar rechts. De christendemocraten en sociaaldemocraten hebben namelijk ook hun positie behouden of versterkt. En in sommige gevallen, bijvoorbeeld bij Fidesz van de Hongaarse premier Viktor Orbán, heeft rechts verloren.”
„De vrees dat Europa onbestuurbaar wordt, is ongegrond” - Hendrik Vos, directeur van het Centrum voor de Studies van de EU van de Universiteit Gent
Wie zijn de grote verliezers van deze verkiezingen?
De Vos: „De groenen en liberalen zijn de duidelijke verliezers. Dat kan ik niet los zien van de versnippering in het politieke landschap op nationaal niveau. Centrumpartijen zijn steeds minder populair en de extreme flanken worden juist populairder.”
Van Hecke: „Voor mij zijn de twee grote verliezers de Duitse bondskanselier Scholz en de Franse president Macron. De drie partijen in de Duitse Ampelkoalition hebben samen net zoveel stemmen gekregen als de christendemocratische CDU/CSU. En de partij van Macron eindigde nog niet half zo groot als het radicaal-rechtse Rassemblement National.
Het verlies van Macron en Scholz is niet onlogisch. De vorige verkiezingen dateren al van een tijdje terug en de volgende dienen zich nog niet aan. Traditioneel worden politici in zo’n situatie afgestraft. Alleen is het verkiezingsresultaat nu slechter dan verwacht. Beiden hebben blijkbaar te maken met een geloofwaardigheidsprobleem en andere partijen dienen zich aan als alternatief.”
„De uitkomst moeten we niet overdrijven. Maar we moeten die ook niet relativeren” - Steven van Hecke, hoogleraar Europese politiek aan de Katholieke Universiteit Leuven
Afgezien van een aantal kleine verschuivingen, verandert de samenstelling van het Europees Parlement niet significant, is dat correct?
De Vos: „Kijkend naar de nieuwe samenstelling van het Europees Parlement zie ik inderdaad geen aardverschuiving. Er is geen eurosceptische meerderheid die de agenda zou kunnen verlammen.”
Vos: „Nou, er is wel degelijk een duidelijke verschuiving: het Europees Parlement is rechtser dan ooit. Maar de vrees dat Europa onbestuurbaar wordt, is ongegrond. Nog steeds zijn de centrumpartijen –de christendemocraten, de sociaaldemocraten en de liberalen– het grootst in het Europees Parlement. Vooral met die fracties zullen meerderheden moeten worden gesmeed. Dat kan veranderen als een deel van de rechtse ID-fractie besluit met de conservatieve ECR-fractie te fuseren – zo’n superblok op rechts zou de derde Eurofractie in grootte worden.”
Van Hecke: „De Europese verkiezingen zijn meer een uiting van een tendens in Europa. Een Nederlandse situatie waarbij partijen vanuit het niets de grootste worden, komt op Europees niveau niet voor. De uitslag van de Europese verkiezingen is een optelsom van 27 verkiezingen in de lidstaten. Extreme uitslagen heffen elkaar dan op.
De tendens is echter wel duidelijk: de groenen en liberalen verliezen significant. En vooral rechts wint. Die uitkomst moeten we niet overdrijven. Maar we moeten die ook niet relativeren.”
