Hoewel het woord richtlijn lijkt te suggereren dat het om een vrijblijvende zaak gaat, is niets minder waar. De zogeheten Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) is een heuse verplichting. Steeds meer bedrijven moeten hierdoor over het gevoerde duurzaamheidsbeleid verslag uitbrengen. Transparantie staat voorop.

Zoals dat bij wel meer ingrijpende wetgeving het geval is, komt ook de CSRD uit de koker van Brussel. Het Europees Parlement nam deze richtlijn in november 2022 aan. Die vormt op zijn beurt een belangrijk onderdeel van de Green Deal, het Europese streven om in 2050 een klimaatneutraal continent te hebben.

De CSRD krijgt een plaats in het jaarverslag van een bedrijf, als onderdeel van het bestuursverslag. In dit gedeelte licht het bestuur onder meer de jaarcijfers van een organisatie toe. Hoeveel kon er op de rekening worden bijgeschreven en hoeveel geld is er uitgegeven? Dat onderdeel gaat dus over keiharde knaken.

Het extra CSRD-hoofdstuk heeft daarentegen weinig met geld te maken. Een onderneming moet hierin verslag uitbrengen over zogeheten ESG-onderwerpen: environment (milieu), social (sociaal) en governance (beleid). De CSRD moet bedrijven een impuls geven om de ESG-agenda uit te voeren.

Mensenrechten

Het consultancybureau Boer & Croon in Amsterdam heeft al tientallen bedrijven begeleid met het opstellen en verwerkelijken van de ESG-agenda. „Op papier zetten wat er moet gebeuren is één ding, maar het komt aan op de uitvoering”, zegt Johan Traa, partner financiën en technologie. „Daar zit onze expertise: het uitvoeren van de strategie.”

Steven van Dalen, senior manager van de afdeling strategie en transformatie, is de ESG-expert van het adviesbureau. Het kost hem weinig moeite om concrete voorbeelden te noemen. „Als het gaat om environment zal een chemisch bedrijf bijvoorbeeld verslag moeten doen over zaken als het onttrekken en het bevuilen van water. Een productiebedrijf zal het verwerken en het gebruik van grondstoffen moeten verantwoorden. Het gaat dus om zaken die impact hebben op het milieu.”

„Een onderneming zal ook moeten rapporteren over de CO2-uitstoot van toeleveranciers” - Steven van Dalen, ESG-expert bij consultancybureau Boer & Croon

Daarmee is de kous echter niet af. Zo moet een onderneming niet alleen rapporteren over de eigen CO₂-emissie, maar ook over de indirecte uitstoot. Daar valt onder meer het elektriciteitsgebruik in het bedrijfspand onder. „Omdat de energie ergens anders vandaan komt, valt dit onder de noemer indirect”, legt Van Dalen uit. „Maar ook de emissies van toeleveranciers zijn een onderdeel hiervan.”

Op het sociale terrein komen alle zaken aan de orde die betrekking hebben op mensenrechten. Dit klinkt als een zwaar onderwerp, maar de vraag of mannen en vrouwen hetzelfde salaris krijgen in dezelfde functie valt daar bijvoorbeeld eveneens onder. Ook hiervoor geldt echter dat een bedrijf er ook op moet toezien hoe dit geregeld is in de hele keten. „Als een zakelijke partner in het buitenland zijn werknemers bijvoorbeeld onderbetaalt, zul je met hem in gesprek moeten of er een betere beloning inzit”, licht Van Dalen toe. „Lukt dat niet, dan zal een bedrijf kunnen besluiten om de samenwerking te beëindigen.”

Wat governance betreft gaat het om alles wat onder deugdelijk bestuur valt. Het komt er dan vooral op aan of regels die de werknemer beschermen ook goed in beleid zijn vastgelegd. „Daarbij kun je denken aan een regeling voor klokkenluiders. Maar ook of er duidelijke maatregelen zijn opgesteld tegen witwassen of corruptie”, verduidelijkt Traa.

Binnenvaartschipper

Een belangrijk onderdeel van het duurzaamheidsverslag is de dubbele materialiteitsanalyse. Dit houdt in dat een bedrijf vanuit twee perspectieven moet kijken: van binnen naar buiten en van buiten naar binnen. Bij het eerste onderdeel staat de vraag centraal in hoeverre de activiteiten van een onderneming van invloed zijn op het klimaat en de samenleving. Van Dalen: „Een drukkerij zal bijvoorbeeld moeten verantwoorden hoeveel papier er wordt gebruikt en hoe ze hieraan komt.”

Bij het tweede onderdeel gaat het erom in hoeverre het veranderde klimaat van invloed is op de activiteiten van de onderneming. Ook Traa heeft voorbeelden paraat: „Door de mondiale opwarming zal een binnenvaartschipper steeds meer te maken krijgen met onvoorspelbare waterstanden. Of neem de agrarische sector. Door de klimaatverandering verandert het landschap en daarmee ook de werkzaamheden van de boer.”

Maar zoals Traa al eerder zei: met alleen een analyse is in een onderneming er nog niet. „Vanaf dat punt wordt ons werk past leuk”, verzekert hij. Als bijvoorbeeld blijkt dat het personeelsbeleid rammelt, gaat Traa met het bedrijf in kwestie om tafel om dit te verbeteren. „Zo heeft iedere onderneming haar eigen aandachtspunten”, zegt Traa. „Dat maakt ons werk veelzijdig.”

Mkb-bedrijven

Niet alle bedrijven hebben nu met de CSRD te maken. De regeling geldt wel al voor beursgenoteerde bedrijven met meer dan 500 medewerkers. ABN AMRO schat dat het om zo’n 300 ondernemingen gaat. Die moeten in 2025 met een duurzaamheidsverslag over het jaar 2024 komen. Dat betekent dat ze dit jaar aan de slag moeten om de benodigde gegevens te verzamelen.

Een jaar later gaat deze verplichting gelden voor andere grote ondernemingen, die niet beursgenoteerd zijn. Om te bepalen of een bedrijf groot is, kijkt Brussel naar deze drie criteria: een personeelsbestand van 250 of meer, een omzet van minstens 50 miljoen euro per jaar en een minimaal bedrag van 25 miljoen euro op de balans. Voldoet een onderneming aan twee van deze drie punten, dan gaat die door voor een groot bedrijf. Dan geldt dat de CSRD vanaf 2026 een verplicht onderdeel is van het jaarverslag.

„Het kan zomaar dat een werknemer niet meer bij een bedrijf wil werken dat niet duurzaam bezig is” - Johan Traa, partner bij consultancybureau Boer & Croon

Weer een jaar later zijn de beursgenoteerde mkb-bedrijven aan de beurt. Traa raadt ze aan om tijdig werk te maken van de CSRD-richtlijn. Hij merkt dat sommige ondernemingen er nogal makkelijk over denken. „Ze menen dat het alleen gaat om het registreren van de CO₂-uitstoot, maar het gaat dus om veel meer. Begin dus nu, zodat je nog voldoende tijd hebt om hulp in te schakelen als je er niet uitkomt.”

Daarnaast verkijken bedrijven zich ook op de bredere impact die de richtlijn heeft. Traa: „Als bijvoorbeeld blijkt dat het bedrijf waar je werkt een forse impact heeft op het milieu, kun je daar op een verjaardag zomaar vragen over krijgen. Het zou goed kunnen dat een werknemer niet meer bij een onderneming wil werken als de zaken daar niet op orde zijn.”

Ook de concurrentiepositie van bedrijven is in het geding. Als een onderneming het er in haar duurzaamheidsverslag niet goed van afbrengt, kunnen zakelijke partners ervoor kiezen om met een andere partij in zee te gaan. Maar het mes snijdt wel aan twee kanten, stelt Traa. „Als een bedrijf goed uit de verf komt, kan dat juist ook weer zakelijke relaties opleveren. In die zin levert de CSRD-richtlijn eveneens kansen op.”

Tanden

Hoe gaat het bedrijf van Traa en Van Dalen zelf eigenlijk om met de CSRD? Dat vertaalt zich onder meer naar het bevorderen van milieubewust gedrag onder het personeel, zegt Traa. Zo stimuleert zijn bedrijf medewerkers om gebruik te maken van het openbaar vervoer. „Dat betekent dat we voor verre reizen niet het vliegtuig pakken, maar de trein. En als je een leaseauto mag kiezen, stimuleren we om voor een elektrisch model te gaan. En soms moet je jezelf ook gewoon afvragen: moet ik echt fysiek op die meeting aanwezig zijn? ”

Brussel werkt nog aan een lichtere CSRD-variant die voor niet-beursgenoteerde mkb-bedrijven uitvoerbaar is. ESG-specialist Van Dalen denkt dat die heel erg zal lijken op de gewone versie, alleen dan „zonder tanden”. Hij bedoelt daarmee dat een mkb-bedrijf dat niet helemaal volgens het protocol werkt, geen boete te wachten staat. „De beleidsmakers in Brussel broeden nog op dit plan, dus dat zullen we nog wel moeten afwachten.”

Ondertussen speelt er in het Europees Parlement nog een discussie over een ketenzorgplicht: de CSDDD. Van Dalen: „Dit houdt in dat een bedrijf verplicht wordt om de negatieve effecten van andere ondernemingen in de keten te voorkomen of te minimaliseren. Houdt dat bijvoorbeeld in dat een onderneming verplicht afscheid moet nemen van een leverancier die ernstig tekortschiet? Over dat soort vragen debatteren de politici in Brussel momenteel.”

Voorstanders vrezen dat de CSRD een tandeloze tijger zal worden als de CSDDD afgezwakt of zelfs helemaal niet door het Europees Parlement komt. Van Dalen is daar niet zo bang voor. Hij ziet dat de CSRD-richtlijn er al voor heeft gezorgd dat ondernemingen een meer milieubewuste richting zijn ingeslagen. „Dat gaat niet veranderen als de CSDDD niet van de grond komt. Die zal er hooguit voor zorgen dat de trein waarop veel bedrijven al zijn gesprongen nog meer snelheid krijgt.”

Cursussen

Babette Porcelijn, oprichter van de stichting Think Big Act Now, geeft onder meer cursussen aan bedrijven en accountants over de nieuwe CSRD-richtlijn. Ze focust zich daarbij niet op de wetten en de regels waaraan moet worden voldaan, maar ze maakt de deelnemers bewust van het „grotere verhaal” achter het duurzaamheidsverslag. „Als een bedrijf daarvan op de hoogte is, gaat dat de zin inzien van deze nieuwe regelgeving”, meent ze.

„Bedrijven hoeven nu niet te betalen voor milieuschade; daar komt meer oog voor” - Babette Porcelijn, oprichter Think Big Act Now

Niet alleen mkb-bedrijven weten Porcelijn te vinden, maar ook enkele grote bedrijven waaronder spoorwegbeheerder ProRail. Aan iedere cursus kunnen maximaal acht bedrijven meedoen. In één dag loopt Porcelijn in zeven stappen het hele CSRD-proces met haar deelnemers door. Na een algemene lezing over de richtlijn begint dat met het in kaart brengen van de punten waarover gerapporteerd dient te worden en eindigt het met een aanpak om de ambities te verwezenlijken.

Ze kan zich goed voorstellen dat bedrijven de CSRD als extra administratieve rompslomp ervaren. In veel gevallen moet een bedrijf over wel 1400 punten verslag uitbrengen, weet ze. Toch vindt ze de nieuwe richtlijn een goede zaak. „Nu bepaalt de bedrijfswinst in hoeverre een onderneming het goed doet. Maar daar gaat iets mis. Want bedrijven hoeven nu niet te betalen voor milieuschade. Met de nieuwe richtlijn komt hier meer oog voor.”

Zodra een onderneming dat inziet, zal die ervaren dat de CSRD niet zozeer een papieren tijger is, maar ook kan functioneren als een gamechanger: „Een bedrijf realiseert zich dat het deel uitmaakt van de samenleving en dat roept een verantwoordelijkheidsbesef op. Dat inzicht helpt ondernemingen om zinvol met de nieuwe richtlijn aan de slag te gaan.”