Pas in 2026 moet er definitief een knoop worden doorgehakt over hoe de toekomst van beide partijen eruit moet zien. Op het aanstaande congres willen beiden partijen echter al wel peilen hoe hun achterbannen denken over een mogelijke fusie. De leden krijgen drie opties voorgeschoteld: een fusie, een nieuwe partij of het huidige samenwerkingsverband voortzetten. De samenwerking opdoeken, maakt geen deel uit van het keuzepalet.

Op het congres worden niet alleen toekomstplannen gesmeed, er zal ook worden teruggeblikt op de laatste Tweede Kamerverkiezingen. Met de uitslag van 25 Kamerzetels boekte GL-PvdA dan een nettowinst; de inzet om de premier te leveren bleek te hoog. Ongeveer een derde van de PvdA-kiezers gaf aan ontevreden te zijn over het optreden van lijsttrekker Frans Timmermans, zo bleek in december uit een peiling van EenVandaag .

Klimaatpaus

Dat de partij niet meer kiezers wist binnen te halen kwam vooral doordat GL-PvdA te veel werd geassocieerd met groene onderwerpen als klimaat. Dat blijkt onder meer uit het Nationaal Kiezersonderzoek dat eind 2023 werd gehouden. Gezien de lijsttrekkerskandidaat was dat enigszins te begrijpen. Timmermans stond in Brussel als Eurocommissaris voor Klimaat bekend als ‘klimaatpaus’. Gevolg was echter dat PvdA-kiezers die sociale thema’s als bestaanszekerheid en wonen belangrijk vonden, switchten naar partijen als VVD en NSC, zo bleek uit het Nationaal Kiezersonderzoek en een analyse van de politicologenwebsite StukRoodVlees .

Al in de zomer van 2022, toen beide partijen zich beraden op samenwerkingsplannen, waarschuwde een handjevol aan de PvdA gelieerde academici voor een dergelijk scenario.  „PvdA en GroenLinks steunen gedeeltelijk op verschillende groepen kiezers”, schreven ze in hun rapport Vrolijke Noodzaak . Om die verschillende groepen kiezers vast te houden, was eerder een taakverdeling nodig dan een fusie, meenden de onderzoekers. GroenLinks zou zich meer kunnen richten op thema’s voor de „theoretisch opgeleide kiezers” zoals klimaat en diversiteit. De PvdA zou er verstandig aan doen zich vooral te profileren op sociaaleconomische (rode) onderwerpen.

„Op zich is dat laatste redelijk gelukt”, meent politicoloog Menno Hurenkamp, die meeschreef aan het rapport. Dat de strategie toch geen vruchten afwierp, komt volgens hem doordat de verkiezingen uiteindelijk niet over de rode thema’s gingen, maar over migratie.

Of een rood-groene taakverdeling tussen PvdA en GroenLinks überhaupt nog te hanteren valt als beide partijen in de toekomst fuseren is de vraag. In ieder geval steunt een flinke meerderheid van de leden van beide partijen de fusieplannen, bleek medio december uit een eerdere peiling van EenVandaag .

Internationaal Strafhof

Wat de leden ook mogen beslissen; inhoudelijk lopen er nog wel wat breuklijnen door de achterbannen van beide partijen. Verschillende leden willen in het gezamenlijke Europese verkiezingsprogramma laten opnemen dat het Internationaal Strafhof onderzoek moet gaan doen naar de vraag of Israël zich schuldig maakt aan apartheidsbeleid. De partijbesturen van PvdA en GroenLinks hebben zich positief uitgelaten over dit wijzigingsvoorstel. Een ander statement dat volgens de indieners in de tekst moet belanden, is dat Israël een eind maakt aan praktijken „vergelijkbaar met apartheid”. Als het Strafhof het Israëlisch beleid aanmerkt als apartheidsbeleid dan kan dit ook consequenties hebben voor landen die Israël steunen.

Intussen tonen verschillende Joodse PvdA-leden zich bezorgd over uitingen van antisemitisme of wat daarop lijkt binnen de twee partijen. In een motie roepen onder meer oud-CIDI-directeur Hanna Luden en oud-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet het PvdA-bestuur op zich te blijven uitspreken tegen Jodenhaat. „We willen met deze motie duidelijke kaders stellen voor de discussie over dit ingewikkelde conflict”, zegt Luden desgevraagd. Volgens haar zijn er zowel binnen GroenLinks als binnen de PvdA mensen die zich „op zijn minst” niet bewust zijn van antisemitisch gedrag.

Ook oud-PvdA-Kamerlid Rob Oudkerk maakt zich zorgen. Volgens Oudkerk voelen te veel Joden zich niet veilig binnen de partij, zei hij woensdag in gesprek met EenVandaag. „Het is niet acceptabel dat een bevolkingsgroep zich bij een sociaaldemocratische partij als de onze niet geborgen voelt. Wij hebben solidariteit met minderheden hoog in het vaandel staan binnen onze partij.”

Op het laatste GL-PvdA congres in oktober werd de leus „From the river to the sea, Palestine will be free”, gescandeerd. Ook droegen enkele leden de hele dag de zwart-wit geblokte ‘arafatsjaals’.

Luden laat ook weten het voorstel om te onderzoeken of Israël zich schuldig maakt aan apartheid „destructief en niet constructief” te vinden. „Onder het mom van onderzoek wordt een bepaalde suggestie gedaan, zoiets werkt heel polariserend”, zegt ze.

Splijtzwam

Dat Israël voor de twee linkse partijen een steeds terugkerende splijtzwam is, bleek onder meer toen de Tweede Kamerfractie van GL-PvdA liet weten de komst van de Israëlische president Isaac Herzog naar de opening van het Holocaustmuseum afgelopen maart niet op prijs te stellen. Herzogs komst zou de opening van het museum overschaduwen, zo schreef de gezamenlijke fracties. Het statement zette kwaad bloed bij verschillende PvdA-leden met een Joodse achtergrond. Voor oud-CIDI-directeur Ronny Naftaniel was dit voldoende reden om zijn PvdA-lidmaatschap op te zeggen.

Of de partij andere Joodse leden ervan kan weerhouden hetzelfde te doen, hangt voor een deel samen met de uitkomst van het komende partijcongres.

„Het is niet acceptabel dat een bevolkingsgroep zich bij een sociaaldemocratische partij als onze niet geborgen voelt” - Rob Oudkerk, voormalig Tweede Kamerlid PvdA