Rusland rouwt. Terroristen van hoogtswaarschijnlijk IS vermoordden vrijdagavond in concertgebouw Crocus City Hall in Moskou zeker 115 mensen. Twee Ruslanddeskundigen duiden de aanslag.
Terroristen schoten in de concertzaal in koelen bloede mensen dood, blijkt uit videobeelden. Hoe beoordeelt u die beelden?
Prof. Hans van Koningsbrugge, hoogleraar politiek en geschiedenis van Rusland, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen: „Het zijn verschrikkelijke beelden. Arme slachtoffers. Ze hadden geen kans toen ze die terroristen tegen het lijf liepen.”
Gijs Kessler, verbonden aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam: „Verschrikkelijk uiteraard wat er is gebeurd. Voor mij zijn er twee grote vragen: Wie zit hier achter? En nog een belangrijker vraag: Wat voor gevolgen heeft dit voor Rusland? Terreurorganisatie IS heeft de aanslag in de concertzaal opgeëist, maar is dat ook echt de werkelijkheid? Er gaat nu ook een bericht rond dat de link met IS nog niet zeker is.”
Hoe geloofwaardig is het dat de aanslag komt van IS?
Van Koningsbrugge: „Van belang is dat Amerika zegt dat de IS-claim geloofwaardig is. Het was Amerika dat een paar weken geleden al waarschuwde voor terreuraanslagen in Rusland. Poetin deed de Amerikaanse waarschuwing af als provocatie. Hij staat nu wel in zijn hemd.”
Kessler: „Het is geen gekke gedachte dat IS achter de terreuraanslag zit. Rusland heeft tal van conflicten met groeperingen elders in de wereld. Zo heeft Rusland gestreden tegen IS in Syrië.”
De Russische oud-president Medvedev hintte vrijdagavond op betrokkenheid van Oekraïne. Als blijkt dat „de terroristen van het regime in Kyiv erachter zitten, zal Rusland hard terugslaan”, zei hij. Hoe taxeert u zo’n uitspraak?
Kessler: „Zo’n voortijdige reactie past precies bij het Russische regime. Een man als Medvedev kent geen enkele terughoudendheid. Zelf nu IS achter de aanslag lijkt te zitten, kan zo’n verhaal over betrokkenheid van Oekraïne blijven rondzingen. Vrijdagavond zou een menigte mensen die naar de plek van de aanslag in Moskou was gekomen ook al iets geroepen hebben over betrokkenheid van Oekraïne. Feit is wel dat Russen, of ze nu voor of tegen het regime zijn, behoorlijk wantrouwend zijn over wat Russische autoriteiten zeggen.
Het zou mij verbazen als het Russische regime deze terreuraanslag níet voor eigen gewin gaat gebruiken. In 1999 werd Moskou getroffen door terreuraanslagen op appartementgebouwen. Mensen werden in hun slaap verrast. Dat was heel bedreigend, er vielen veel doden. Het Kremlin greep die terreur aan om de tweede oorlog tegen Tsjetsjenië te beginnen. Poetin werd voorgesteld als de sterke man.”
Van Koningsbrugge: „Van belang is dat Peskov, de woordvoerder van het Kremlin, deze week in een toespraak aangaf dat Rusland in óórlog is met Oekraïne. Dus de hele maskerade van ”een speciale operatie” is van tafel. Alle maskers gaan af. Dat betekent kennelijk dat het Kremlin voorsorteert op mobilisatie van Russische mannen in de oorlog tegen Oekraïne. Moskou kan de terreuraanslag gebruiken voor eigen doeleinden. Zo van: Ons land is in gevaar, wij moeten ons meer wapenen. Na de golf van terreuraanslagen in 1999 werd de Russische samenleving naar het model van Poetin gekneed. Zoiets verwacht ik nu weer. Nog meer controle, nog meer beperkingen voor burgers, bijvoorbeeld op internet.”
Poetin presenteert zich altijd als de man die zorgt voor orde en rust in de samenleving. Is deze terreuraanslag een smet op zijn blazoen?
Kessler: „Dat kan. Toch is dat risico voor hem niet heel groot. Hij is vaker geconfronteerd met terreuraanslagen. Na de recente, gemanipuleerde verkiezingen heeft Poetin een gigantisch mandaat. Hij zit heel stevig in het zadel. Zo’n terreuraanslag kan de ideale opmaat zijn om echte of vermeende tegenstanders te verbannen of op te sluiten.”
Van Koningsbrugge: „Ik denk niet dat de aanslag het imago van Poetin beschadigt. Integendeel. De propaganda in staatsmedia zorgt er voor dat veel Russen zullen denken dat ze er onder leiding van Poetin de schouders onder moeten zetten in de strijd tegen het Westen. Russen zijn ook wel gewend aan terreuraanslagen, ze hebben die Poetin nooit echt aangerekend. Burgers redeneren: Die aanslagen overkomen ons.”
Rusland werd in 2002 opgeschrikt door de gijzeling van het Doebrovkatheater in Moskou. Tsjetsjeense militanten gijzelden 850 mensen. Ze eisten dat Russische strijdkrachten zich terugtrokken uit Tsjetsjenië. Bij de terreuractie kwamen zo’n veertig terroristen en 130 gegijzelden om. Geruchtmakend was ook de gijzeling van een school in de Russische stad Beslan in 2004. Ook daar hadden Tsjetsjeense terroristen de hand in. Er vielen honderden doden, onder wie zo’n 185 kinderen.
Ziet u parallellen tussen de aanslag van vrijdag en de aanslagen van 2002 en 2004?
Kessler: „Anders dan bij de terreuractie in 2002 in het theater in Moskou hebben de aanslagplegers vrijdagavond geen eisen gesteld. Het was blinde terreur. De aanslag op de Crocus City Hall deed me denken aan de aanslag in theater Bataclan in Parijs in 2015. Dat soort locaties zullen minder beveiligd zijn dan politiek gevoelige plekken.”
Voor inwoners van Moskou kan de oorlog in Oekraïne een ver-van-mijn-bed-show zijn. De terreuraanslag van vrijdagavond in hun eigen stad boezemt hen schrik in?
Kessler: „De aanslag hakt er zeker in. Ik woonde in Moskou toen de terreuractie in 2002 in het Doebrovkatheater zich voltrok. Ook werd destijds in een metro vlak bij mijn huis een aanslag gepleegd. Dus dat soort zaken jaagt angst aan. Tegelijkertijd moeten mensen door, je kunt je leven niet stop zetten. Intussen raakt de oorlog in Oekraïne ook wel degelijk de burgers van Moskou. Ze hebben wellicht familie aan het front in Oekraïne, of ze zien hoe de demonstranten tegen de oorlog worden opgepakt.”
Van Koningsbrugge: „Inwoners van Moskou worden zeker geraakt door de terreuraanslag. Maar missschien zitten ze nog meer in over een eventuele mobilisatie. Poetin heeft met zijn herverkiezing jarenlang de handen vrij om te doen wat hij wil. De maskers zijn af. De boodschap van Kremlin is: Iedereen die zich niet bekeert tot het ware Rusland kan in de Goelag belanden of loopt het risico te worden geliquideerd.”
Rusland riep de internationale gemeenschap vrijdagavond op de barbaarse terreurdaad in de Crocus City Hall scherp te veroordelen. Intussen maakt Rusland zich zelf schuldig aan barbaars optreden tegen bijvoorbeeld burgers van het Oekraïense Boetsja en Marioepol. Heeft dat iets wrangs?
Kessler: „Begrijpelijk dat mensen zo’n verband leggen. Westerse landen hebben in hun reacties op de aanslag vrijdagavond iets van meeleven en solidariteit getoond. Ik hoop dat de Oekraïense autoriteiten, ervan uitgaand dat ze niet achter de aanslag zitten, de verleiding kunnen weerstaan om te reageren in de trant van: eigen schuld, dikke bult.”
Van Koningsbrugge: „Het is te begrijpen dat er vanuit Oekraïne weinig begrip voor het leed in Rusland zal zijn. Het lijkt erop dat Oekraïne zwijgt, en alleen betrokkenheid bij de aanslag ontkent. We moeten beseffen dat het Russische denken volkomen verknipt is. Ze redeneren ongeveer als volgt: „Als ons iets ergs overkomt, zijn we heel zielig. Als we zelf anderen iets aandoen, doen we dat omdat het westen ons daartoe dwingt.””
