Regelgeving van de Europese Unie legitimeert de arbeidsmigratie. Het staat zo mooi in artikel 45 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU): EU-burgers hebben het recht om werk te zoeken in een EU-land, in dat land te werken zonder een werkvergunning, in dat land te wonen als ze werk hebben, er te verblijven ook als ze geen werk hebben, dezelfde behandeling te krijgen als burgers van dat land op het gebied van werk, arbeidsomstandigheden en alle andere sociale en fiscale voordelen. Op zich is dit een keurig sociaal uitgangspunt in de geest van de eenheidsgedachte van de EU. Maar als zaken te mooi lijken om waar te zijn, is dat meestal ook zo.

Tussen EU-landen zijn de welvaartsverschillen groot. Het welstandsniveau van de oorspronkelijke EEG-landen staat vaak in schril contrast met het niveau in landen in het voormalige Oostblok. De lonen liggen er lager. De leef-, woon- en werkomstandigheden zijn er ongunstiger dan in de rijkere landen. En hoewel we één EU vormen, is de wet- en regelgeving in het ene land totaal anders dan in het andere.

Grenzen verlegd

Eerst waren er transportbedrijven die ‘verhuisden’ naar voormalige Oostbloklanden om daarna hun trucks voorzien van een buitenlands kenteken met een buitenlandse chauffeur te zien terugkomen. De lagere loonkosten en aanschafkosten voor een nieuwe truck en de geringere regelgeving werkten als een magneet. Kort erna zijn in het voormalige Oostblok arbeidsbemiddelingsbureaus als paddenstoelen uit de grond geschoten. Ze beloven goedbetaalde banen in ”rijke” landen. De werknemers krijgen een salaris volgens de standaard van het desbetreffende land en worden verhuurd aan bedrijven en organisaties. Ze komen niet in dienst maar worden uitzendkracht. Als je hen nodig hebt, leen je hen. Daarna kunnen ze vertrekken. Het bemiddelingsbureau in Nederland zorgt voor vervoer en huisvesting, waarvoor de werknemer uiteraard moet betalen. De inlener krijgt arbeidskrachten voor een lage prijs, het bemiddelings- en uitzendbureau verdienen er goed aan en de werknemer heeft een baan.

Werden oorspronkelijk arbeidskrachten in de voormalige Oostbloklanden, Turkije en de Baltische staten gewonnen, inmiddels zijn de grenzen verlegd naar Zuid-Amerika en het Verre Oosten. Opnieuw landen met lage lonen en een groot aanbod van ongeschoolde arbeidskrachten.

‘Woongenot’

Arbeidsmigranten worden gehuisvest in uitgeleefde caravans of tochtige oude panden met matige voorzieningen en (te) veel medebewoners. Er doen verhalen de ronde over hoge huren of servicekosten. Een aparte groep vormen de vele vrachtwagenchauffeurs uit goedkope landen die dagelijks neerstrijken op parkeerplaatsen bij tankstations, op industrieterreinen, op de vluchtstrook of zomaar ergens op een parkeerplaats. Deze nomaden van de weg zijn soms maanden van huis. Ze koken hun kostje in hun lege aanhanger of op het chassis van hun truck. De sanitaire voorzieningen op zulke parkeerplaatsen zijn, als ze er al zijn, vaak niet berekend op grote aantallen chauffeurs. Bij tankstations zijn de kosten van het gebruik ervan vaak een probleem. Je kunt natuurlijk je schouders ophalen. Maar kijk je dan niet weg van een moreel probleem?

Rechtsongelijkheid

Arbeidsmigratie heeft ook negatieve gevolgen voor de maatschappij. Of het nu gaat om aspergestekers, fruitplukkers of schoonmakers, ze zullen een woonplek moeten hebben. Die woonruimte moet echter worden gevonden in een tijd van enorme krapte op de woningmarkt. Arbeidsmigranten worden daarom gehuisvest in vakantiewoningen (vaak op verouderde parken), stacaravans of andere goedkope woonruimtes. In het licht van de regelgeving schuurt dat behoorlijk. Gemeenten kijken echter vaak weg. Er zijn veel voorbeelden van arbeidsmigranten die worden gehuisvest in oudere woningen die zijn gekocht door de bemiddelingsbureaus. Daarmee concurreren ze met reguliere woningzoekers.

Nieuw zijn de woonprojecten die speciaal voor arbeidsmigranten in de vorm van kleinschalige woonparken worden ontwikkeld. Daar waar autochtone inwoners vechten om een woning bouwen slimme projectontwikkelaars huurwoningen voor arbeidsmigranten waar anderen geen toegang toe hebben. Er zijn voorbeelden waarbij gemeenten enthousiast hieraan meewerken, terwijl het verkrijgen van een bouwvergunning voor reguliere woningbouw vaak een probleem is.

De overvolle parkeerplaatsen langs snelwegen met overnachtende chauffeurs in buitenlandse trucks worden gedoogd. En dat terwijl het slapen in een camper of caravan op een parkeerplek vaak stevig wordt beboet. Om nog maar te zwijgen over het gevoel van onveiligheid dat gewone gebruikers ervaren op een overvolle parkeerplaats met links en rechts geparkeerde trucks.

Egoïsme

Arbeidsmigratie kan nog zo positief worden uitgelegd en het uitgangspunt van de EU-wetgeving kan nog zo te verdedigen zijn, de realiteit is veel minder fraai. De vraag is of de hoogte van de salarissen voor arbeidsmigrantenbanen redelijk is in een tijd van inflatie en stijgende kosten van levensonderhoud. De vakbonden kunnen juichend roepen over de procentuele loonstijging na cao-onderhandelingen, een paar procent loonsverhoging bij een laag salaris heeft nog steeds een laag salaris tot gevolg. De vraag is dan ook of er een ander loonmodel moet komen voor deze lage lonen, een model dat autochtone werkloze Nederlanders stimuleert om weer aan het werk te gaan. Instandhouding van deze lage lonen zal werkgevers alleen maar stimuleren om nog meer laagbetaalde arbeidsmigranten aan het werk te zetten.

Datzelfde geldt voor de leef- en werkomstandigheden van arbeidsmigranten. Maandenlang in een vrachtauto leven valt niet recht te praten. En het gescheiden zijn van gezin, familie en vrienden in een vreemd land waarvan je de taal doorgaans niet spreekt, is een hoge prijs voor de arbeidsmigrant. En dan zijn er nog de vaak mistige arbeidsovereenkomsten die arbeidsmigranten moeten tekenen. Zonder de rechtszekerheid die we in ons land genieten.

We hangen als mens aan onze welstand en ons egoïsme is een grote zonde. We willen ons wentelen in onze welvaart, maar zijn vaak niet bereid daarvoor de eerlijke prijs te betalen. Als we aan slavenhandel denken, zien we beelden van Afrikaanse mensen met ketenen aan de benen, zwoegend op plantages. Maar hoe groot is het verschil met de werknemer uit een voormalig Oostblokland, uit Midden- of Zuid-Amerika of uit het Verre Oosten? We laten hen in ons rijke Nederland werken voor een salaris dat niet in verhouding staat tot de in ons land gangbare lonen, door gebruik te maken van legitieme handigheidjes. Aan hun arbeid wordt door bemiddelings- en uitzendbureaus goed verdiend. Vaak hebben arbeidsmigranten geen keus; zij moeten overleven. En voldoen ze niet (meer), dan worden ze afgedankt en moeten maar thuis zien te komen.

De auteur is ondernemer en lid van de christelijke gereformeerde kerk te Middelharnis.