„Mij was beloofd dat mijn pensioen stabiel zou blijven, maar het is helemaal uitgehold”, zegt de één. „Neem een spaarrekening, dan weet je tenminste wat je hebt”, vindt een ander. Een derde zegt: „Ik wil krijgen waar ik recht op heb!”

Weinig zaken roepen in Nederland zoveel woede en wantrouwen op als het pensioen. Bovenstaande uitspraken komen uit een onderzoek van Lisa Brüggen (46), zojuist aangesteld als hoogleraar pensioencommunicatie in Tilburg.

Over een paar jaar komt er een nieuw pensioenstelsel, en dat is volgens haar een kans om wat vertrouwen terug te winnen. Brüggen is sinds vorig jaar ook directeur van pensioendenktank Netspar, en daarnaast hoogleraar financiële dienstverlening in Maastricht.

Nederland scoort meestal hoog in internationale ranglijstjes over de beste pensioenstelsels, en armoede onder ouderen komt hier relatief weinig voor. Vanwaar dan die onvrede?

„Ik kom zelf uit Duitsland en daar is het pensioen veel slechter geregeld. Vier op de tien ouderen leven daar zelfs van minder dan 1250 euro per maand. Dus je kunt denken: waar zeuren ze dan over in Nederland? Maar tevredenheid is iets relatiefs. Je zet je ervaring af tegen je verwachting. En daar zit het probleem, denk ik.”

Er is te veel beloofd?

„We hadden een stelsel vol harde beloften, waarbij mensen een pensioen meekregen ter hoogte van het loon dat ze gemiddeld, of zelfs aan het eind van hun loopbaan genoten. Doordat de rente de afgelopen decennia ging dalen, werd dit steeds minder betaalbaar. De afgelopen tien jaar zijn veel pensioenen nauwelijks meer omhoog gegaan, of moesten de uitkeringen zelfs omlaag.

Dus bleek die belofte eigenlijk geen echte belofte meer. Mede daarom ook het nieuwe pensioenstelsel dat eraan komt. Daarin doen pensioenfondsen geen harde beloften meer, en worden ze eerlijker. Dat heeft als voordeel dat zij minder reserves hoeven aan te houden. Daardoor kunnen uitkeringen eerder omhoog als het goed gaat met de beleggingen, al kunnen ze ook iets sneller omlaag als het slecht gaat.”

Dreigt nu niet hetzelfde scenario van te grote beloften? Voorvechters van het nieuwe stelsel, waaronder vakbonden, zeiden soms stellig dat „iedereen er straks op vooruit gaat”, terwijl dat nog maar moet blijken.

„Ik ben daar minder stellig in. Iedereen een hoger pensioen voor hetzelfde geld kan natuurlijk niet. Maar ook ik acht de kans groot dat vrijwel iedereen erop vooruit gaat. Uit rekenmodellen blijkt in elk geval dat de uitkeringen doorgaans hoger zullen uitvallen. Doordat de buffers grotendeels wegvallen op het moment van de overgang, maar ook doordat fondsen het geld van verschillende leeftijdscategorieën straks met verschillende risico’s mogen beleggen.

Jongeren kunnen in het algemeen wat meer risico’s lijden, en zullen daardoor ook meer rendement krijgen. Naarmate mensen ouder worden, wordt het beleggingsbeleid minder risicovol, zodat de verwachte uitkering minder gaat schommelen. Richting de pensioenleeftijd weten mensen daardoor steeds duidelijker waar ze aan toe zijn.”

Maar maakt u zich geen zorgen om nieuwe teleurstellingen als het om wat voor reden toch tegenvalt?

„Het risico op teleurstellingen is er altijd. Veel zal afhangen van de eerste voorspellingen over de hoogte van het nieuwe pensioen. Een paar maanden voordat pensioenfondsen straks overgaan naar het nieuwe pensioenstelsel, iets wat uiterlijk voor 2028 moet gebeuren, krijgen alle werknemers en de gepensioneerden daar een brief over van hun fonds.

Zij lezen dan hoeveel zij naar verwachting zullen krijgen, en dat is waarschijnlijk meer dan zij in het huidige stelsel hadden gekregen. Uit mijn onderzoek blijkt dat veel mensen hun mening over het pensioenstelsel laten afhangen van die brief: laat maar zien hoeveel ik straks krijg, en dan kijk ik wel wat ik ervan vind. Maar komt er net een paar maanden na die brief weer een onverwachte crisis, zoals we met corona of Oekraïne hebben gezien, dan kunnen die voorspellingen natuurlijk anders uitpakken. Het kan goed dat veel mensen hun vertrouwen dan weer kwijt zijn.”