Vorige week maakte Omtzigt bekend dat zijn partij NSC niet langer deelneemt aan de formatiegesprekken. Nieuwe informatie over de rijksfinanciën gaf hem aanleiding daartoe. NSC vreesde dat er nauwelijks financiële ruimte zou zijn om nieuwe plannen te betalen. „Bestaanszekerheid bouw je niet op luchtkastelen”, schreef Omtzigt.

Deze verklaring van NSC werd kort daarna tegengesproken door de minister van Financiën, voormalig D66-Kamerlid Van Weyenberg. De overheidsfinanciën staan er niet veel slechter voor dan andere jaren, zei hij. „Er zijn altijd tegenvallers, er zijn altijd risico’s, en die passen we netjes in.”

Op dit moment geeft de omvang van de overheidsschuld geen reden tot zorg. De staatsschuld bevindt zich ruim beneden de Europese maximumgrens. Daarentegen dreigt het begrotingstekort de komende jaren wel de Europese grens te overschrijden. Dat was al langer duidelijk. Om deze reden adviseerde de studiegroep begrotingsruimte voorafgaand aan de verkiezingen jaarlijks 17 miljard te bezuinigen of met datzelfde bedrag de belastingen te verhogen.

Daar komt bij dat ieder ministerie jaarlijks de balans opmaakt wat betreft financiële mee- en tegenvallers voor de komende jaren. Daarvan hebben de departementen, op verzoek van NSC, verslag gedaan aan de onderhandelende partijen. In 86 kantjes wordt uiteengezet dat het ook dit jaar een hele klus zal worden om de begroting sluitend te krijgen.

Doorslaggevend

Tot aan het debat bleef echter onduidelijk of deze nieuwe informatie voor NSC de doorslaggevende reden was om de onderhandelingen af te breken. Omtzigt verklaarde zich woensdagmiddag nader en sprak over „de druppel die de emmer deed overlopen”. Hij weet het vertrek van NSC mede aan „minder constructieve” gesprekken aan de formatietafel, de berichten op X van PVV-leider Wilders en het gegeven dat betrokkenen van andere partijen de achterliggende maand informatie lekten naar de pers.

Het overgrote deel van de Kamer kijkt er echter anders tegen aan. Financiële tegenvallers en regeren − dat gaat nu eenmaal samen op, redeneerde CDA-fractievoorzitter Bontenbal. „Heeft u niet gezocht naar een reden om de gesprekken te staken?”

Dat nodigde Omtzigt uit een lange lijst tegenvallers op te sommen, waaruit blijkt dat de financiële problematiek allesbehalve gering is. Omtzigt wees onder meer op de compensatie van de toeslagenouders waar 1,7 tot 2,9 miljard euro extra voor nodig is. Werkzaamheden aan de A27 en aan de Afsluitdijk kosten het Rijk meer dan een miljard extra. Voor asielopvang is dit jaar 1,6 miljard euro extra nodig. „Meest pregnant”, was volgens Omtzigt, de kosten die voortvloeien uit de arbitragezaak die Shell en Esso hebben aangespannen tegen de Staat over de gaswinning in Groningen. Al deze tegenvallers waren nieuw voor hem.

Gegeven deze informatie, redeneerde Omtzigt, wordt het erg lastig om ook nog eens ‘cadeautjes’ uit te delen. Als voorbeeld noemde hij de politieke wens om het eigen risico −nu 385 euro− af te schaffen. Dat kost naar schatting tussen de 3,5 en 6 miljard euro.

Weinig instemming

Omtzigts betoog kon echter op weinig instemming rekenen, bleek ook wel uit een vervolgdebat met D66-fractievoorzitter Jetten. „Het gaat in de stukken niet om tegenvallers, maar om mogelijke tegenvallers. Het is aan een nieuw kabinet om daar verstandig mee om te gaan”, zei Jetten.

Omtzigt betwistte deze nuancering stellig. Natuurlijk staan er tegenvallers in de stukken die zich waarschijnlijk niet voordoen, legde hij uit. Echter voor zowel de hersteloperatie toeslagen, de asielopvang en de projecten op de A27 en de Afsluitdijk geldt dat de tegenvallers „hard” en „onontkoombaar” zijn.

Hadden PVV, VVD, BBB en NSC het echt niet samen eens kunnen over de financiën als ze langer zouden hebben doorgepraat? Op die vraag hebben zowel informateur Plasterk als de partijleider Yesilgöz (VVD) en Van der Plas (BBB) geen antwoord. Omdat Omtzigt is weggelopen kunnen we geen conclusie trekken, is hun redenatie. Duidelijk is wel dat de uitdaging om de overheidsfinanciën in het gareel te houden er niet kleiner op geworden is.