Zelf maakte Emma Mouthaan (28) niet de juiste keuzes, biecht ze op. In haar eerste studiejaren leende ze maximaal – destijds ruim 1000 euro per maand. „Ik dacht er niet zo over na, had gewoon het vinkje aangeklikt voor maximaal lenen.” Pas als ze tijdens haar 
masterstudie langdurig ziek wordt, logt ze een keer in bij de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Dan blijkt ze diep in de rode cijfers te zitten. „Ik had me niet gerealiseerd hoe hard zo’n schuld oploopt. Net als veel anderen had ik van tevoren al helemaal niet nagedacht over uitloop.”

Emma haalde haar bachelor in de voorgeschreven drie jaar; haar masterstudie liep minder voorspoedig. Eerst moest ze een premaster volgen en tijdens de master werd ze ziek. Daarna koos ze een andere master. Al met al was ze drie tot vier jaar langer bezig dan van tevoren gedacht.

Uiteindelijk stond ze meer dan 70.000 euro in het krijt bij DUO. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek ligt de gemiddelde studieschuld op 17.100 euro, maar daar plaatst Emma een kritische kanttekening bij. „In dat cijfer worden alle Nederlanders met een studieschuld meegeteld. Dus daarbij horen zowel studenten die net zijn begonnen met lenen als veertigjarigen die bijna alles afgelost hebben.”

Kijk je naar de gemiddelde schuld van mensen die afstudeerden na 2015, toen het leenstelsel werd ingevoerd, dan ligt die op 35.000 tot 40.000 euro. Dat Emma’s eigen schuld nog altijd het dubbele daarvan is, verklaart ze door de uitgelopen studie. „Ik had dit ook niet gewild en verwacht. Soms loopt het leven anders dan gehoopt.”

Pechgeneratie

Tijdens haar ziekteperiode begon Emma zich te verdiepen in financiën. Hoe kon ze haar schuld beperken? En ooit uit de rode cijfers komen? Inmiddels helpt ze zelf studenten om met geld om te gaan via het door haar opgerichte platform Skere Student (skeer betekent blut).

Emma hoort bij de zogenoemde pechgeneratie, die de basisbeurs misliep. De terugkeer ervan dit schooljaar maakt het probleem van studieschulden voor studenten van nu „iets minder heftig”, ziet de ervaringsdeskundige. Maar van 439 euro kunnen studenten die op kamers wonen nog steeds niet rondkomen (zie: ”Basisbeurs, aanvullende beurs en compensatie: alle cijfers op een rij”). En studenten die thuis wonen kunnen dat evenmin van de 110 euro die zij van de overheid krijgen. Toch ligt de oplossing volgens Emma niet per se in het verhogen van de beurs. „Jongeren moeten ook leren omgaan met geld.”

Verplichte educatie aan het eind van de middelbare school of aan het begin van het vervolgonderwijs, vindt ze dan ook onmisbaar. „De overheid zou dit niet alleen als taak van de ouders moeten zien. Als ouders daarover weinig kennis in huis hebben, kunnen ze die ook moeilijk overbrengen op kinderen. En dan geef je financiële problemen door van generatie op generatie.”

Wat had je zelf, achteraf gezien, anders willen doen?

„Ik had heel graag meer geweten. Hoe zo’n studieschuld werkt, hoe het met rente zit, hoe hard die oploopt. Als je nu bij DUO aangeeft dat je wilt lenen, krijg je een berekening van de verwachte schuld te zien. In mijn tijd was die er nog niet.

Met de kennis van nu had ik andere keuzes gemaakt. Onderaan de streep had ik nog steeds niet kunnen studeren zonder een studieschuld op te bouwen. Tegelijk had er wel 20 tot 30 procent af gekund als ik andere keuzes had gemaakt. Bijvoorbeeld een goedkopere kamer of een andere studie. En als ik de basisbeurs had gehad na mijn bachelor, was er nog eens 40 procent afgegaan.”

Hoe ben je van je schuld afgekomen?

„Drie jaar voor m’n afstuderen ging ik voor het eerst serieus aan de slag met geldzaken. In die tijd ben ik gestopt met lenen. Niet van de ene op de andere dag: ik ging van 1000 euro naar 900, vervolgens naar 800, toen naar 700, enzovoorts. Dat kon omdat ik veel meer ging verdienen en begon met besparen. Ik heb gewoon heel hard op de rem getrapt en werd steeds makkelijker in het aanpassen van mijn levensstijl. Na een jaar kwam corona, wat ook hielp om mijn uitgaven te beperken.

Nu zou ik m’n schuld in één keer kunnen afbetalen, maar dat doe ik nog even niet. Afgelopen zomer heb ik een huis gekocht. Echt een klushuis –het is nog steeds niet bewoonbaar– dus daar gaan veel geld en tijd in zitten.”

Kun je nog wel een leuk studentenleven leiden zonder dat je schuld fors oploopt?

„Dat kan zeker, maar je moet er helaas wel moeilijke keuzes voor maken. Je leven gaat er anders uitzien dan je om je heen ziet. Naar een terrasje ging ik bijvoorbeeld niet meer: ik kocht wat lekkers in de supermarkt en ging met vrienden thuis of in het park zitten.”

Waarop kunnen studenten makkelijk besparen, maar doen ze vaak niet?

„Het liefst kijk ik bij besparen naar vaste lasten. Als je daar even wat moeite in stopt, heb je er lang profijt van, omdat die uitgaven telkens terugkomen. Voor wie op kamers zit, is huur de grootste kostenpost. Check dus of je niet te veel betaalt. Als huurder kun je de huur vaak laten verlagen, eventueel met hulp van een huurcommissie. Bovendien krijg je met terugwerkende kracht de te veel betaalde huur terug.

Het kost wat moeite om dat aan te kaarten, want je moet van alles opmeten en een uitgebreide vragenlijst invullen, maar daartegenover staan soms honderden euro’s winst. Het is gewoon superslim om dat te doen als student.”

Dat laatste bewijst een kwestie in Amsterdam, die onlangs het nieuws haalde. Een grachtenpand werd daar verhuurd voor 1950 euro per maand. Volgens de huurcommissie was 476 euro een redelijke prijs en omdat het huis nogal wat gebreken had, hoefde de huurder maar 20 procent te betalen zolang die niet hersteld waren. De huur werd zo verlaagd naar 95 euro.

Adviseer jij studenten van nu maximaal te lenen of zo veel mogelijk te werken?

„Een lening is niet altijd slecht, maar ook niet altijd een goed idee. Een goede keuze maak je door allereerst kritisch te kijken naar je uitgaven. Is een kamer van 700 euro per maand echt nodig? Of kun je ook ergens wonen voor 500 euro? Kijk zo ook naar je inkomsten. Als je voor een tientje per uur in de supermarkt werkt, valt er dan een ander bijbaantje te vinden waar je misschien wel 15 euro in het uur verdient? Dan heb je de helft meer inkomsten in dezelfde tijd.

Verdiep je verder in toeslagen en wijs je ouders erop dat de overheid van hen verlangt dat ze je financieel bijstaan als je door hun ‘hoge’ inkomen geen recht hebt op een aanvullende beurs. Het bedrag dat je daardoor misloopt, zouden ouders volgens de overheid aan je moeten geven.

Als laatste stukje van de puzzel bepaal je pas hoeveel geld je maandelijks tekortkomt. Bereken hoe je studieschuld eruit zou zien als je dat bedrag maandelijks leent. Kun je leven met zo’n schuld? Is het antwoord nee, ga dan terug naar het begin van de puzzel en neem opnieuw je inkomsten en uitgaven onder de loep.”

Ander dilemma: zo snel mogelijk aflossen of geleend geld investeren?

„Ook dat hangt af van je situatie. Versneld aflossen is een optie, maar je kunt het geleende geld ook gebruiken om te beleggen. Wel raad ik aan dat met kleine bedragen te doen als je begint, omdat ervaring opdoen met beleggen belangrijk is.

Om een goede keuze te maken, adviseer ik om bij jezelf na te gaan hoe je je voelt over je schuld. Dat klinkt misschien gek, maar sommige mensen hebben veel last van die rode cijfers. En er gaat niets boven goede nachtrust. Anderen maken zich weinig zorgen. Ze weten: het levert me amper wat op als ik snel aflos, dus waarom zou ik? Houd er wel rekening mee hoe zwaar de schuld meetelt bij een hypotheek en hoe hoog de rente is.”