Een snijdende noordoostenwind brengt de gevoelstemperatuur deze maandagmiddag in Deventer ver onder nul, maar een stralende winterzon aan een strakblauwe hemel vergoedt de ijzige kou. De 500 jaar oude Lebuinuskerk in de IJsselstad baadt in het volle licht.

Binnen tekenen de zonnestralen de spitsboogramen uit op de kerkvloer. Het is er gewijd stil. Normaal is de kerk de hele week geopend voor toeristen, maar in de eerste maand van het jaar is „trotse koster” Marco Heemskerk (50) bezig met opruimwerkzaamheden na de decemberdrukte. Zo gaat dinsdag de kerstboom de deur weer uit. En de komende tijd wordt het monumentale Holtgräve-orgel gerestaureerd. De kerk is daarom beperkt geopend en er is deze middag behalve Heemskerk dan ook niemand in de kerk te vinden.

De afgelopen dagen was dat wel anders: in de kerstvakantie kwamen veel mensen de crypte bekijken na nieuwsberichten over water in de ruimte onder het koor. Hobbyfotografen namen hun kans waar om het zonlicht in de spiegeling van het water vast te leggen. Heemskerk plaatste een bordje met toelichting bij de ingang van de crypte: ”De koster heeft natte voeten”.

De huidige kerk stamt uit de vijftiende eeuw, maar de crypte is honderden jaren ouder. Het was de basis van de romaanse basiliek die in 1040 werd gebouwd. De crypte ligt precies op de plek waar de Engelse zendeling Lebuinus in 768 een houten kerkje bouwde.

Pilaren

De middeleeuwse put, tussen de middelste twee pilaren van de crypte, staat in verbinding met de IJssel, legt de koster uit. De hoge waterstand in de rivier stuwde de afgelopen weken het water in de crypte omhoog. „Het is maar goed dat de put er zit, anders kwam het water ook elders in de kerk naar boven”, stelt Heemskerk.

Het water in de crypte staat nu 25 centimeter hoog. Het trekt zichtbaar naar boven in de zandstenen pilaren van de crypte. Dat zal nog wel tot in de zomer zichtbaar zijn, verwacht Heemskerk. Vorige week mat de koster zelfs 30 centimeter, maar zo hoog als het water in 1995 stond –kniehoogte: 50 centimeter– zal het niet meer worden, verwacht hij. „Het project Ruimte voor de Rivier is bij Deventer voltooid en doet ook hier z’n werk.” Zelf maakte Heemskerk in zijn vijftienjarige diensttijd tweemaal eerder een blank staande crypte mee: in 2011 en 2018.

Uit de put komt schoon water omhoog. Er drijft wel wat vuil op de oppervlakte, maar dat is het stof en gruis dat voortdurend op de vloer van de crypte neerdwarrelt. „Ik dweil hier niet elke week”, verontschuldigt de koster zich. In elk geval is dat nu dan weer voor een poos gebeurd.

„Als de burgerlijke gemeente zandzakken gaat plaatsen, is dat voor ons een signaal dat wij ook in actie moeten komen”, vertelt Heemskerk. Op de avond voor Kerst was het zover: het eerste water sijpelde de ruimte binnen. Met wat vrijwilligers trok hij het meubilair de crypte uit. Dat staat nu hoog en droog in de kerk. De crypte functioneert normaal gesproken als stilteruimte. Ook kunnen bezoekers er gebedsintenties schrijven. De dooprol met namen van pas gedoopte kinderen staat nog veilig op zo’n 1,5 meter hoogte.

Extra druk vanwege de nattigheid is de koster niet. Meer dan de situatie in de gaten houden en afwachten kan hij niet doen. Pompen –zoals veel Deventenaren doen, blijkens slangen op straat die in kelderraampjes verdwijnen– heeft hier geen zin, zegt Heemskerk. Hij verwacht dat het water dinsdag nog wat zal stijgen. Zondagmiddag was er namelijk weer een piek in de IJssel. „Anderhalf tot twee dagen later zijn wij dan meestal aan de beurt.”

Als er geen nieuwe hoogwaterpieken meer komen, verwacht Heemskerk eind volgende week weer met droge voeten de crypte te kunnen betreden. „Dan is het boenen en schrobben. Met machines gaan we de ruimte dan een paar dagen drogen. En we gaan de luchtvochtigheid meten.”

Een spannende vraag is namelijk hoeveel vocht er nu in de unieke, eeuwenoude gewelfschilderingen in de crypte kruipt. Erg bezorgd is de koster overigens niet. „Die schilderingen hebben al heel wat meegemaakt natuurlijk.”

Dramatisch

„Het is een bijzondere situatie, maar we moeten er niet te dramatisch over doen”, vindt Heemskerk. „Het is de natuur. Oudere kerkgangers, die dit wel vaker hebben meegemaakt, worden er niet warm of koud van.”

Kinderen wel, bleek zondag in de kerkdienst. Omdat de preek over Driekoningen ging – het feest dat herinnert aan het bezoek van de wijzen uit het oosten aan Jezus– was er extra veel kroost in de kerk. Heemskerk: „Ze stonden rijen dik voor de ingang van de crypte te kijken naar dat zwembad beneden.”