Een groep van Avanta Reizen keerde donderdagavond na acht dagen terug uit Lapland. De zes deelnemers waren er voor het eerst, reisleider Cor ’t Lam was twee jaar geleden ook in het gebied. „Toen vond ik -20 al heel koud; nu duikelde de temperatuur onder de -40.” De jongeren vonden het volgens hem „een leuke extra ervaring”.

Ze gingen sledehondrijden, sneeuwscooteren, skiën, langlaufen. „We hebben alles gedaan wat we wilden doen, maar we moesten wel opletten dat we ons goed aankleedden: thermisch ondergoed en daar meerdere lagen kleding overheen. We waren goed voorbereid. Het was een fantastische week. De nachten waren lang, koud en donker, maar we zagen wel het noorderlicht. Een nieuwjaarsviering bij -35 met een kampvuurtje is ook een bijzondere ervaring.”

Aan elk stukje huid dat onbedekt is, merkte je hoe koud was, zegt de reisleider. „Bij iemand die zijn ogen even dichtdeed, vroren de wimpers aan elkaar. Als we de deur van ons huisje op slot deden, vroren de vingers soms vast aan de sleutel. Zo lang je de kou voelt, gaat het wel; het wordt gevaarlijk als je niets meer voelt.”

„Genoeg en voedzaam eten”, is volgens ’t Lam de remedie om bevriezingsverschijnselen te voorkomen. „We hadden steeds energierepen en warm drinken bij ons. Als je lichaam te weinig energie binnenkrijgt, schakelt het ledematen uit, dus dat moesten we voorkomen. We hebben goed op elkaar gelet.”

Van sneeuwval had de groep geen last. „Er lag genoeg, maar er is in deze dagen weinig bijgevallen. Dat is in het zuiden van Zweden wel anders.”

Donderdagmorgen haastte het reisgezelschap zich om op tijd op het kleine vliegveld te zijn voor de thuisreis. Dat lukte. „Vijf minuten later hoorden we dat onze vlucht een uur vertraagd was; binnen een half uur volgde het bericht dat het vliegtuig pas ’s middags weg kon. Er was te veel ijsaangroei op de vleugels.” Daardoor zaten de deelnemers een groot deel van de dag op het vliegveld voordat ze naar hoofdstad Stockholm vlogen. En daarna met een groter vliegtuig naar Amsterdam.

Record

De zomer van 2023 was de warmste ooit gemeten in het Noordpoolgebied, maar nu laten de thermometers andere gegevens zien. In Kvikkjokk, in Zweeds Lapland, daalde het kwik in de nacht van woensdag op donderdag naar -43,6 graden. Het oude record van -43 graden op dit zeer koude poolstation stamde uit januari 1918. In Kvikkjokk is het in juli gemiddeld 15 graden Celsius, in januari -10.

De laatste keer dat het in Zweden onder de -40 graden was, was in december 2021. Overigens ligt het Zweedse kouderecord nog een eind lager: in februari 1966 gaf een thermometer in een officieel weerstation in het dorp Vuoggatjålme -52,6 graden aan.

De huidige koude is ontstaan onder invloed van een relatief zuidelijke straalstroom en hogedrukgebieden rond de poolcirkel. Daardoor is het hier en daar wel twintig graden kouder dan normaal in deze tijd van het jaar. Sinds 1999 is het in januari niet meer zo koud geweest in Zweden.

In buurland Finland was -37,9 in het noorden, -20,8 in hoofdstad Helsinki. Weerinstituten voorspelden dat de bel met koude lucht deze vrijdag langzaam in beweging zou komen. Doordat de wind naar noord tot noordoost draait, wordt het ook in Nederland kouder. In Noorwegen en Denemarken wordt strenge tot zeer strenge vorst verwacht.

Sneeuwval

Het zuiden van Zweden kampte met sneeuwval. Militairen met rupsvoertuigen werden ingezet om gestrande automobilisten te ontzetten. Woensdagavond laat stonden nog bijna duizend voertuigen vast. Militairen deelden voedsel en drinken uit. In Denemarken kreeg de alarmcentrale woensdag meer dan vijfduizend telefoontjes van automobilisten die om hulp vroegen.

In het midden van Zweden is de situatie niet heel anders dan in andere winters, zegt Sake Verboom, die er sinds zeventien jaar woont. „Ruim 10 centimeter sneeuw en een middagtemperatuur van -7. De komende dagen verwachten ze dat het overdag niet warmer dan -15 wordt, en ’s nachts -20. Dat is heerlijk, want het voelt niet aan als -15 of -20. Het is lang geleden dat het hier zo koud was. Als het kouder wordt dan -8, heb je van gladheid geen last meer; het wegdek wordt dan ruwer. Achtergebleven ijsplekken onder de sneeuwlaag kunnen wel verraderlijk zijn.”