De bewaker zit wat onderuitgezakt in zijn rode plastic stoel. Een witte muur van zo’n tweeënhalve meter hoog geeft hem zo midden op de dag net genoeg schaduw om uit de brandende zon te blijven. De afscheiding onttrekt de grootste bouwput in het centrum van de Ghanese hoofdstad Accra –zo’n zeven voetbalvelden groot– zorgvuldig aan het zicht. „Hier komt de nationale kathedraal”, licht de man echter welwillend toe. „Een project van de president.”

De bouw van het gebedshuis is nauw verbonden met de persoon van die president, Nana Akufo-Addo. Na twee vergeefse pogingen doet hij in 2016 opnieuw een gooi naar het presidentschap. Hij draagt de verkiezingscampagne op aan God en kiest een veelzeggende slogan: ”Want de strijd is van de Heere.” Het zijn de woorden van David voordat hij het gevecht aangaat met Goliath.

De presbyteriaanse Akufo-Addo doet ook een plechtige gelofte. Als God „genadig genoeg” is om hem deze keer de overwinning te geven, zal hij een kathedraal laten bouwen „ter ere van Zijn glorie”, zo belooft de kandidaat van de Nieuwe Patriottische Partij (NPP). De verkiezingen lopen uit op een zege voor Akufo-Addo, die woord houdt. In 2018 onthult hij het ontwerp van het gebedshuis.

Op de website van de kathedraal in aanbouw legt de president uit wat hij met het project op het oog heeft. „De kathedraal biedt ons als diepreligieuze natie een historische kans om God centraal te stellen in de zaken van ons land”, schrijft hij. Ook dient het gebouw „als symbool van onze eeuwige en voortdurende dankbaarheid jegens Hem voor de zegeningen die Hij onze natie blijft schenken.”

Net als Akufo-Addo is ruim twee derde van de naar schatting 33 miljoen inwoners van Ghana christen. Religie is niet weg te denken uit het dagelijks leven in het West-Afrikaanse land. Ook niet op het hoogste niveau. „In Afrika maken we geen onderscheid tussen ons seculiere leven en ons religieuze leven”, legt prof. dr. Kwabena Asamoah-Gyadu uit. Dat komt voort uit de zeer traditionele religieuze achtergrond, zegt de hoogleraar hedendaags Afrikaans christendom aan het Trinity Theological Seminary in Accra. „De Afrikaanse cultuur is doordrenkt van religie.”

Dat werkt door tot in de top van het landsbestuur en het bedrijfsleven. „Mensen in openbare ambten of bedrijfsleiders hebben het gevoel dat ze bovennatuurlijke steun nodig hebben om succesvol te kunnen zijn”, zegt Asamoah-Gyadu in zijn ruim bemeten werkkamer in het protestantse seminarie, waar hij voorzitter van is. Het is dan ook heel gewoon als een werkgever zijn werknemers ’s ochtends samenroept om te bidden voordat ze aan het werk gaan. Dat gebeurt ook in publieke instellingen, terwijl Ghana volgens de grondwet een seculiere staat is.

Onbetaalbaar

Zijn geloof in God heeft zijn professionele leven als politicus gevormd, benadrukt ook president Akufo-Addo publiekelijk. De belofte om een kathedraal te bouwen is daar een –unieke– uiting van. Het gebouw moet plaats bieden aan 20.000 mensen. Ook omvat het bouwplan meerdere kapellen, een doopruimte, een bibliotheek en een Bijbelmuseum waarin het bijzondere karakter van het christendom op het Afrikaanse continent voor het voetlicht wordt gebracht.

Met het gigantische project wil het echter nog niet zo vlotten. De gele bouwkranen die boven het bouwterrein uitsteken, staan stil. Waar het een komen en gaan zou moeten zijn van werklui, heeft de bewaker bij de ingang van de bouwplaats weinig omhanden. „Alles ligt stil vanwege een gebrek aan fondsen”, weet hij te melden. „Maar ik verwacht dat er weer snel geld is”, klinkt het hoopvol.

De financiële situatie in Ghana geeft echter eerder reden tot somberen, en is ook oorzaak van kritiek op de bouw. De eerste 50 miljoen euro voor de kathedraal zijn al uitgegeven, maar dat is bij lange na niet genoeg om het project te voltooien. Inmiddels is het oorspronkelijke prijskaartje van 100 miljoen verdrievoudigd. Geld dat er eenvoudigweg niet is. Het West-Afrikaanse land bevindt zich in een zware economische situatie. De hoge inflatie maakt het leven voor de gewone Ghanees haast onbetaalbaar.

Probleem

Maar er leven nog meer bezwaren. Kritische stemmen wijzen erop dat een kathedraal als nationaal symbool voor Ghana het christendom zal verheffen boven de andere religies. Het West-Afrikaanse land is, ondanks de grote christelijke meerderheid, een religieus divers land. Zo’n 20 procent van de bevolking is moslim, voornamelijk woonachtig in het noorden. Een klein deel van de Ghanezen hangt inheemse Afrikaanse godsdiensten aan. Ghana staat te boek als vreedzaam en tolerant.

Een van de tegenstanders is dr. Johnson Mbillah. De predikant en onderzoeker is vanaf het begin sceptisch geweest, zegt hij op het hoofdkantoor van de Presbyteriaanse Kerk van Ghana. De bouw van een kathedraal die de noemer ”nationale” krijgt, suggereert dat Ghana een christelijk land is. „Daar ligt mijn probleem. Dat christenen ruim in de meerderheid zijn, maakt Ghana nog geen christelijk land. Dat kan en mag het niet zijn”, zegt Mbillah. „Ghana is een seculiere staat en dat betekent dat de overheid neutraal is als het gaat om religieuze zaken.”

Volgens onderzoekers ontstaat er in Ghana echter een steeds hechtere band tussen de politieke en de christelijke elite. Prominente christelijke leiders hebben toegang tot en nauwe relaties met hooggeplaatste politici. Emeritus hoogleraar Jeffrey Haynes spreekt van de opkomst van wat hij religieus nationalisme noemt. Voorstanders hiervan „proberen het overheidsbeleid te veranderen om Gods Koninkrijk op aarde op te bouwen”, schrijft hij in een recente publicatie. Ze zetten Ghana nadrukkelijk neer als een christelijk land.

Dat geldt in het bijzonder voor geestelijk leiders uit de pinksterbeweging, een stroming die in de afgelopen drie decennia een spectaculaire groei doormaakte. Een belangrijk gezicht daarvan is Nicholas Duncan-Williams. Volgens deze vooraanstaande charismatische leider –hij noemt zichzelf aartsbisschop– zouden christenen „moeten heersen in het bedrijfsleven, de politiek, de markt, overal”. Het christelijk nationalisme leunt sterk op een welvaartsevangelie, en omvat uitgesproken steun voor gezinswaarden en sterke weerstand tegen het lhbti-gedachtegoed.

Geestelijke zegeningen

Prof. dr. Asamoah-Gyadu vindt de kritiek op de naam van de kathedraal allemaal wat overdreven. Volgens hem maken critici van een mug een olifant. „Ik heb van veel mensen gelezen dat ze zich druk maken over het woord nationaal. Ik denk dat er iets uitvergroot wordt wat er niet is. Er zijn veel instellingen die nationaal in hun naam dragen, en dat overduidelijk niet zijn.”**

Van het label ”christelijk nationalisme” moet hij al helemaal niets hebben. „Dat wekt onterecht de suggestie dat christenen hun wil opleggen aan dit land. Natuurlijk zijn er christenen die invloed willen uitoefenen. Datzelfde geldt ook voor moslims. Maar er bestaat niet zoiets als een georganiseerde beweging van christelijk nationalisme.” De vergelijking met religieus rechts in de Verenigde Staten die weleens getrokken wordt, gaat volgens hem mank.

De grondwet van Ghana verbiedt de vorming van politieke partijen op basis van religie. Dat bewijst al voldoende, zegt Asamoah-Gyadu. Als gevolg van deze bepaling richt geen van de politieke partijen in Ghana zich in de verkiezingscampagnes openlijk op religie.

Maar dat weerhoudt politici er niet van om innige relaties te onderhouden met religieuze leiders, moet de hoogleraar toegeven. Dat heeft allereerst een religieuze verklaring, aldus Asamoah-Gyadu. „In Ghana heerst sterk het idee dat de macht zijn oorsprong heeft in het bovennatuurlijke. En dus scharen politici zich graag aan de zijde van de religieuze vertegenwoordigers om daar religieus voordeel uit te halen, zoals geestelijke zegeningen.”

Maar er zijn voor politici ook politieke voordelen te behalen in de kerk. „In democratieën draait het tenslotte om aantallen. En in Ghana vind je de mensen in de kerk. Door deel te nemen aan kerkelijke bijeenkomsten heeft een politicus een groot bereik. Voor een politicus is het slim om de steun en zegen te krijgen van een religieuze leider die in het hele land gerespecteerd wordt.”

Deze relatie werkt ook de andere kant op, zegt Asamoah-Gyadu. „De religieuze leiders leven niet geïsoleerd in dit land. Ze hebben ook politieke diensten nodig; ze zoeken bijvoorbeeld land om te bouwen. Dat is waar de politieke voordelen om de hoek komen kijken. Want iedereen ziet zijn religieuze organisatie graag groeien. Kerkelijke leiders willen bekendheid, status en zichtbaarheid. En als de politicus dat soort zaken biedt, zullen ze daarvoor gaan.”

Antihomowet

Kerken en kerkleiders proberen ook inhoudelijk het beleid te beïnvloeden. Momenteel is er in het land veel te doen om nieuwe strenge lhbti-wetgeving, ook wel een antihomowet genoemd. Al sinds het wetsvoorstel op tafel ligt, roeren christelijke organisaties en leiders zich in het debat. De Christelijke Raad van Ghana stelde een document op waarin de raad de traditionele christelijke visie op het huwelijk en homoseksualiteit verwoordt. De koepelorganisatie van kerken roept de overheid op „om ervoor te zorgen dat de wetten van de natie met betrekking tot homoseksuele relaties volledig worden gehandhaafd.”

In sommige gevallen gaat de potentiële beïnvloeding ver. „We gaan ervoor zorgen dat mensen de straat op gaan en we gaan elke regering waarschuwen dat als je tegen dit wetsvoorstel stemt, we je wegstemmen”, zei Eric Nyamekye over de strenge lhbti-wetgeving. Volgens de voorzitter van kerkverband The Church of Pentecost in Ghana is er op dit thema geen ruimte voor neutraliteit. Een niet te negeren stem voor politici. De kerk heeft zo’n 3,5 miljoen leden in Ghana, bijna 10 procent van de bevolking.

Zulke dreigementen blijven niet zonder effect. „Als je kijkt naar het lhbti-debat, dan is het zeker dat de kerken hun parlementsleden proberen te beïnvloeden om zich niet te verzetten tegen die wetgeving”, aldus Asamoah-Gyadu. „Om niet massaal stemmen te verliezen, zien politici geen andere optie dan de wet te steunen.”

Covid-19

Kerken hebben ook veel invloed op de samenleving. Ze treden op als een soort morele waakhond. „Ik ben onder de indruk van hoe de verschillende christelijke groepen in staat zijn om hun mensen te mobiliseren”, zegt Asamoah-Gyadu. „Er is een sterke moraliserende invloed op mensen. Dat is een van de redenen waarom aids geen epidemie geworden is in Ghana. En toen Covid-19 uitbrak, is het gelukt om veel sterfgevallen te voorkomen doordat de kerken hun leden aanspraken om het virus serieus te nemen.”

Daarnaast hebben de kerken een belangrijke rol in het aan de kaak stellen van 
sociaal onrecht, voegt Mbillah daaraan toe. „De christelijke leiders zijn de stem van hen die niet gehoord worden. Van de mensen onder in de samenleving, die achtergesteld worden. De positie van de kerk is om elke regering tot de orde te roepen als blijkt dat ze de rechten van personen schendt.”

serie Vitaal christendom!?
Waar is het christendom vitaal en wat is de invloed van het geloof op politiek en maatschappij? Deel 3: Ghana (slot).