De wettelijke bepaling is op voorstel van de senatoren Tim Kaine (Democraat) en Marco Rubio (Republikein) opgenomen in de National Defense Authorization Act. Met deze wet, die jaarlijks moet worden goedgekeurd, geeft het Congres groen licht voor de defensie-uitgaven van het volgende begrotingsjaar.

De beslissing van de Senaat kan mogelijk de onrust enigszins wegnemen bij de NAVO-partners. Die vragen zich al geruime tijd bezorgd af wat er met het bondgenootschap gebeurt als Donald Trump komend jaar weer wordt gekozen tot president.

Trump heeft er in het verleden geen misverstand over laten bestaan dat hij kritisch staat tegenover het Amerikaanse lidmaatschap van de NAVO. Hij wil daar alleen lid van zijn als dit duidelijk in het belang van de VS is. En daar heeft hij aarzelingen bij. Hardop heeft hij zich in het verleden afgevraagd welk Amerikaans doel het dient om in het geweer te komen bij een eventuele aanval op landen “waarvan de gemiddelde Amerikaan de naam niet eens weet”.

Trump ziet de NAVO als een organisatie die de VS vooral veel geld kost. In zijn boek uit 2000, “The America We Deserve”, schreef hij dat “een terugtrekking uit Europa ons land miljoenen dollars per jaar zou besparen.”

Of hij Amerika echt wil terugtrekken uit de NAVO is nog maar de vraag. Het minste dat Trump verlangt, is dat de NAVO-landen een reële financiële bijdrage leveren in de kosten van de verdediging van hun land. Tijdens zijn presidentschap heeft hij dat ook steeds weer gezegd. Daarbij suggereerde hij dat de NAVO-landen dit geld aan Amerika moeten betalen. Ten onrechte overigens.

Trump had echter wel een punt dat een groot aantal landen zich niet hield aan de afspraak om jaarlijks 2 procent van het bruto binnenlands product uit te geven aan hun eigen defensie. Daardoor drukten de lasten van de militaire verdediging van het bondgenootschap uiteindelijk teveel op Amerika. Die aandrang heeft overigens wel effect gehad. Lidstaten, waaronder Nederland, hebben sindsdien hun eigen defensie-uitgaven opgeschroefd. De oorlog in Oekraïne is daarbij ook een belangrijke factor geweest.

In de aanloop naar de presidentsverkiezingen van volgend jaar heeft Trump weinig concreets gezegd over de toekomst van de VS binnen de NAVO. Zijn campagnewebsite bevat slechts één enkele cryptische zin: “We moeten het proces afmaken dat we onder mijn bewind zijn begonnen, namelijk het fundamenteel opnieuw evalueren van het doel en de missie van de NAVO.” Hij en zijn team hebben tot nu geweigerd dit goed uit te leggen. Na veel aandringen zei Trump wel in een verklaring: “Het is de plicht van elke Amerikaanse president om ervoor te zorgen dat de allianties dienen om het Amerikaanse volk te beschermen, en het Amerikaanse bloed en eigendommen niet roekeloos in gevaar te brengen.”

Robert O’Brien, de laatste nationale veiligheidsadviseur van Trump, gelooft niet dat zijn voormalige baas echt van plan is Amerika uit de NAVO te laten treden. “Hij begrijpt de militaire waarde van de alliantie met Amerika, maar hij heeft gewoon het gevoel – terecht, zou ik er
aan kunnen toevoegen – dat we worden gebruikt door de Duitsers en andere landen die weigeren een eerlijk deel te betalen voor hun eigen verdediging.”

Echter, John Bolton, eveneens enige tijd nationaal veiligheidsadviseur van Trump, denkt daar anders over. Hij zei in een recent interview: “Ik twijfel er niet aan dat Trump in een tweede termijn de Verenigde Staten uit de NAVO zal terugtrekken.”

Juist die vaagheid over Trumps bedoelingen zorgt voor de nodige onrust bij bondgenoten in Europa. James G. Stavridis, een Amerikaanse viersterrengeneraal die van 2009 tot 2013 opperbevelhebber van NAVO was, constateert: “Er bestaat in Europa grote angst dat een tweede presidentschap van Trump zal resulteren in een daadwerkelijke terugtrekking van Amerika uit de NAVO. Dat zou een enorme strategische en historische mislukking zijn.”

Een spannende vraag is ook of Trump, als hij president wordt, de Amerikaanse steun aan Oekraïne zal stopzetten. De strijd tussen Kiev en Moskou acht hij niet in belang van Amerika. Hij heeft herhaaldelijk verklaard dat hij op de een of andere manier de oorlog “binnen 24 uur” zou kunnen beslechten. Hij heeft niet gezegd hoe, maar hij vindt dat Oekraïne eenvoudigweg zijn oostelijke gebieden aan Rusland, die president Poetin heeft veroverd, moet afstaan. Daarbij wordt hij gesteund door een groeiende groep partijgenoten die vindt dat steun van de VS aan Kiev niet het Amerikaanse belang dient. Met een dergelijke beslissing van Trump zal de toekomst van de NAVO onder spanning komen.

Het besluit van de Senaat, deze week, dat een president nooit in zijn eentje het Amerikaanse lidmaatschap van de NAVO kan beëindigen lijkt bezorgde bondgenoten enige garantie te bieden. Maar ze is niet waterdicht.

De bepaling vult wel een leemte. Als een president een verdrag wil sluiten, moet hij daarvoor goedkeuring van de Senaat hebben. Er zijn echter tot op heden geen regels voor het opzetten van een bondgenootschap. Juristen vragen zich echter af of de grondwet voor de nieuwe maatregel ruimte laat. Een president is bij uitstek verantwoordelijk voor het buitenlandbeleid en heeft daarbij veel macht. Mag hij daarin beperkt worden?

Experts zeggen overigens ook dat een president ook in de nieuwe situatie nog veel ruimte heeft. Hij kan de uitvoering van zo’n Senaatsbesluit tegenwerken met ellenlange procedures bij de rechter. En zolang die lopen kan hij de geldkraan dichtdraaien. Cynisch merkte een commentator op: “Voor het uitgeven van geld heeft de president vaak het Congres nodig. Om geld in zijn zak te houden, hoeft hij niet naar het Capitool.”