Voor minister Dijkgraaf gaat gelijkheid boven vrijheid
De overheid trekt alles uit de kast om de emancipatie van de lhbti-gemeenschap in de komende jaren te bevorderen, zo blijkt uit de Emancipatienota van minister Dijkgraaf. Gelijke rechten gaan voor vrijheidsrechten.
De Emancipatienota’s van de rijksoverheid besteden vanaf de start van emancipatiebeleid –dit jaar precies vijftig jaar geleden– veel aandacht aan de emancipatie van vrouwen. Maar dat is sinds enkele decennia niet langer het enige thema dat in de nota’s aan de orde komt. Net zoveel aandacht gaat tegenwoordig uit naar de emancipatie van personen die alles zijn behalve heteroseksueel. Dus onder meer lesbiennes, homo’s, biseksuelen, transgenders, intersekse personen, queers en allen die daar niet onder vallen. Beleidsmakers duiden hen aan als de lhbtiq+ gemeenschap.
Homo’s en lesbiennes zijn mannen en vrouwen die zich aangetrokken voelen tot personen van hetzelfde geslacht. Biseksuelen hebben romantische gevoelens en seksuele aantrekkingskracht tot mannen en vrouwen. Transgenders zijn mannen die zich vrouw voelen of omgekeerd. De term transseksueel wordt gebruikt voor mensen die een geslachtsveranderende operaties (hebben) doorlopen. Intersekse personen zijn mensen met een lichaam dat zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken vertoont. Queer is een parapluterm voor degenen die zich verzetten tegen hokjesdenken. Meestal gebruikt iemand deze term omdat die de termen als homo, vrouw of transgender te beperkend vindt. Identiteit is voor hen veel meer dan één hokje. De plus is gereserveerd voor alle andere groepen die zich hierbij niet thuisvoelen of die in de toekomst nog zullen ontstaan. Het Reformatorisch Dagblad gebruikt de term lhbti-gemeenschap.
Over één onderdeel rond emancipatie bestaat politiek weinig verschil van mening. Dat betreft de fysieke veiligheid van lhbti-personen. Links en rechts in de politiek keurt geweld tegen andersgeaarde personen af.
Dijkgraaf verricht onder meer onderzoek dat inzicht geeft in dadermotieven van geweld tegen lhbti-personen. Ook zet het ministerie zich in om pestgedrag tegen leerlingen met een andere geaardheid tegen te gaan.
Regenboogstembusakkoord
Over andere thema’s in het homo-emancipatiebeleid bestaat meer discussie. Vooral personen en organisaties met een orthodoxe achtergrond hebben moeite met veel acties die Dijkgraaf aankondigt in de emancipatienota.
Zo zet de bewindsman vol in op de uitwerking van het zogenoemde Regenboogstembusakkoord dat lijsttrekkers voorafgaand aan de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 ondertekenden. Daarom gaat de minister „ervoor zorgen dat scholen de acceptatie van lhbtiq+ leerlingen en studenten optimaal bevorderen, om zo een veilig klimaat voor alle leerlingen en studenten te creëren. Leerlingen en studenten kunnen zich immers alleen optimaal ontwikkelen als scholen en onderwijsinstellingen veilig, toegankelijk en inclusief zijn voor álle studenten en álle medewerkers.”
Dijkgraaf maakt duidelijk dat de onderwijsvrijheid voor hem ondergeschikt is aan gelijke behandeling. Hij schrijft letterlijk: „Als het gaat om de onderwijsvrijheid geldt dat deze vrijheid alleen kan bestaan als scholen daarbij binnen de grenzen van de wet blijven en de basiswaarden van onze democratische rechtsstaat respecteren.”
Dat er sprake is van een spanning tussen gelijkheidsrechten en vrijheidsrechten, daarover rept de bewindsman niet. Volgens hem is de kern dat „leerlingen en studenten zich vrij voelen om zich te uiten, kunnen zijn wie ze willen zijn, en een relatie mogen hebben met degene van wie zij houden.”
Om daarna te concluderen: „Het afwijzen of veroordelen van leerlingen en studenten op basis van gronden als hun seksuele oriëntatie, genderidentiteit of afkomst is niet toegestaan. Niet in het toelatingsbeleid, niet in het onderwijs, niet in de schoolcultuur en niet in een identiteitsverklaring.”
Dijkgraaf ziet de burgerschapsopdracht voor het onderwijs als een belangrijk voertuig om zijn doelen te bereiken. Over ruimte voor scholen om standpunten ten aanzien van huwelijk en seksualiteit te huldigen en uit te dragen die eeuwenlang gemeengoed waren in de samenleving, laat Dijkgraaf zich niet uit. Scholen hebben die ruimte namelijk wel op grond van artikel 23 van de Grondwet, waarin de onderwijsvrijheid vastligt.
Conversietherapie
Een vergelijkbare selectiviteit ten aanzien van grondrechten blijkt uit de passages in de nota die gaan over de zogenoemde conversietherapie. Die behandeling is gericht op het veranderen van de seksuele identiteit, genderidentiteit of genderexpressie. Het kabinet is daartegen en wil die wettelijk verbieden.
Maar daarbij zou wel de vraag aan de orde moeten komen hoe zich dat verhoudt tot de Grondwet. Dijkgraaf benoemt dat niet in de nota. En dat terwijl daar best aanleiding toe is. De Raad van State is namelijk kritisch over het wetsvoorstel. Een totaalverbod op het aanbieden van conversiehandelingen is volgens het hoogste adviesorgaan van de regering in strijd met grondrechten zoals de vrijheid van godsdienst. Er zijn namelijk ook mensen die zelf conversietherapie willen en het is niet aan de overheid om hen tegen te houden.
Het emancipatiebeleid van het kabinet heeft ook gevolgen voor bedrijven die zaken doen of gaan doen met de rijksoverheid. Jaarlijks koopt de landelijke overheid voor 13 miljard euro aan goederen en diensten in bij bedrijven. In de toekomst zullen deze bedrijven moeten voldoen aan regels voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Wat het kabinet betreft behoort daar in de toekomst ook bij dat de bedrijven diversiteit en inclusie in de eigen bedrijfsvoering doorvoeren. Bedrijven die dat weigeren, kunnen geen zaken meer doen met de overheid. „De Rijksoverheid zet daarom in op het waarborgen van diversiteit en inclusie in het beleid voor maatschappelijk verantwoord inkopen. Hierin wordt een ambitieuze inzet op diversiteit en inclusie door leveranciers een standaardvoorwaarde”, zo staat in de nota.
Transgenders
Veel aandacht is er voor de positie van transgenders. Zo komt er een verlofregeling voor transgenderpersonen gedurende hun transitieperiode. De regeling compenseert werkgevers voor dagen waarop de werknemer niet kan werken vanwege behandelingen die horen bij een overgang van het ene naar het andere geslacht.
Ook zet het kabinet in op verkorting van de wachtlijsten voor gendertransities. Het aantal jongeren dat zich meldt voor een intake voor transgenderzorg neemt nog steeds fors toe. Bij academische ziekenhuizen en ggz-instellingen staan nu 1855 personen jonger dan 18 op de wachtlijst. Vorig jaar waren dat er nog 1179. De stijging is al jaren gaande. In de nota staan geen maatregelen om dit aantal naar beneden te brengen.
Dijkgraaf gaat zich ook inzetten om in de samenleving meer begrip te kweken voor mensen die vallen op mannen én vrouwen. „Het kabinet ondersteunt Stichting Bi+ Nederland die zich inzet voor een bi-inclusievere samenleving door het aanjagen van onderzoek, het creëren van een veilige online en offline community, het lobbyen voor beter beleid en het maken van nuttige handvaten als de bi+ zelfscan voor inclusiebeleid.”
De vraag is of het komende kabinet ook zo’n vergaand emanipatiebeleid gaat voeren. In de aanloop van de verkiezingen heeft homobelangenorganisatie COC opnieuw een regenboogstembusakkoord opgesteld, maar het was opvallend dat minder partijen het akkoord ondertekenden. In 2021 ondertekenden PVV, ChristenUnie, SGP, DENK en FvD niet. Dit jaar bleek dat ook NSC van Omtzigt en de BBB van Van der Plas hun handtekening niet onder dit akkoord zetten. Omdat de PVV een forse zetelwinst boekte, is er dit keer geen Kamermeerderheid voor het Regenboogstembusakkoord. De fracties die niet ondertekenden hebben samen 77 zetels. Het homo-emancipatiebeleid wordt daarmee overigens niet om zeep geholpen, want ook de meeste fracties die het akkoord niet ondertekenden, vinden wel dat homo-emancipatie belangrijk is. Maar het ligt in de lijn der verwachting dat de scherpe kantjes van het emancipatiebeleid af gaan als er een centrumrechtse regering komt. En dat orthodoxe scholen ruimte houden om hun visie op seksualiteit door te geven aan leerlingen.
