Rond de Provinciale Statenverkiezingen van afgelopen maart ging het in de media veelvuldig over de kloof tussen de Randstad en de rest van Nederland. Twan Huijsmans, als promovendus verbonden aan de afdelingen sociologie en politicologie van de Universiteit van Amsterdam, vindt het opvallend dat dat thema bij de landelijke verkiezingen ondersneeuwde. „Bij de Statenverkiezingen ging het veel over stikstof, een thema dat symbool staat voor het vermeende conflict tussen stad en platteland. Nu was stikstof nauwelijks een thema, terwijl de onderliggende problemen nog niet zijn opgelost.”

Lees ook

Woerdense wijk Molenvliet stemt net zo veelkleurig als Nederland

Huijsmans heeft de kloof tussen stad en platteland in kaart gebracht in een proefschrift dat hij heeft geschreven. „Inwoners van grote steden zijn positiever over immigratie, de multiculturele samenleving, de Europese Unie en klimaatbeleid als je het vergelijkt met inwoners van minder stedelijke gebieden. En die verschillen zijn de afgelopen decennia licht toegenomen. Dat komt niet doordat plattelanders conservatiever zijn geworden, maar puur omdat inwoners van grote steden wat progressiever zijn gaan denken.”

De promovendus benadrukt dat de plek waar een kiezer woont maar een beperkte rol speelt voor de opvattingen die iemand heeft. Belangrijker zijn het onderwijsniveau of de sociaaleconomische positie die een burger heeft. „Daarom is er ook meer diversiteit in opvattingen binnen steden en het platteland dan vaak wordt verondersteld. Een stad als Woerden is daar een voorbeeld van.” Huijsmans spreekt dan ook liever niet over de kloof tussen stad en platteland. „Door die kloof telkens te benoemen, worden de verschillen overdreven. Dat kan leiden tot onnodig wij-zij-denken.”

Verkeerde kant

Huijsmans constateert wel dat het politieke vertrouwen in de breedte van de samenleving laag is vergeleken met bijvoorbeeld vijftien jaar geleden. „Dat is sinds de verkiezingen van 2021 al zo en het is de afgelopen twee jaar niet hersteld.” Onder dat gebrek aan vertrouwen ligt volgens de promovendus maatschappelijk onbehagen. „Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat ongeveer de helft van de bevolking aangeeft dat ze het idee heeft dat het de verkeerde kant opgaat met Nederland.”

De grote verkiezingswinst van de PVV ziet Huijsmans als een uiting van politieke ontevredenheid. „Veel kiezers zijn niet tevreden over de prestaties van de middenpartijen in de afgelopen jaren. Ze zoeken daarom logischerwijs een alternatief op de flanken.”

Het onbehagen is echter nog geen reden waarom kiezers specifiek bij de PVV uitkwamen. Dat komt volgens de socioloog vanwege het centrale thema tijdens de campagne: migratie.

Dat verklaart volgens Huijsmans ook waarom de kiezer bijvoorbeeld niet bij de SP terechtkwam. „Voor veel politicologen is het een raadsel waarom die partij niet profiteerde van de focus op bestaanszekerheid. Ik denk dat dat onder meer komt doordat migratie en bestaanszekerheid zo sterk aan elkaar werden gekoppeld.”

Het feit dat de partij van Wilders stemmen trok uit alle hoeken van het land, toont volgens Huijsmans aan dat politieke onvrede overal in Nederland voorkomt. „Veel mensen buiten de grote steden hebben het gevoel dat politiek Den Haag onvoldoende oog heeft voor hun regio, maar ik denk niet dat de PVV dat gevoel snel zal kunnen wegnemen. De partij heeft daarvoor weinig concrete voorstellen of standpunten in het verkiezingsprogramma.”

Maatschappelijk onbehagen komt volgens Huijsmans aan beide kanten van het politieke spectrum voor. „Er is een groep mensen die een afkeer heeft van te veel klimaatbeleid, maar er is ook een groep die onbehagen voelt omdat er te weinig wordt gedaan. Dat geldt ook voor een thema als racisme en discriminatie. Als Nederland een rechts kabinet krijgt, lijkt het me logisch dat het maatschappelijk onbehagen onder links-progressieve kiezers zal toenemen of in elk geval niet zal afnemen.”