1. Komende coalitie

Wilders moet enkele fracties zover zien te krijgen dat ze met hem willen gaan onderhandelen over een regeerakkoord. Dat is de eerste uitdaging.

De meest werkbare meerderheidscoalitie met de PVV erbij is die met VVD, NSC en eventueel BBB. Maar de lijsttrekkers van de twee eerstgenoemde fracties, Dilan Yeşilgöz en Pieter Omtzigt, lieten weten niet veel te voelen voor samenwerking met een partij die grondwettelijke rechten van minderheden –lees: moslims– niet respecteert.

Wilders doet sinds enkele dagen wel zijn best om zo redelijk mogelijk over te komen. Hij heeft voor en na de verkiezingen benadrukt dat hij premier van alle Nederlanders wil zijn én dat hij niet wil morrelen aan grondwettelijke vrijheden. Wilders zal water bij de PVV-wijn moeten doen, maar hoe ver kan hij daarin gaan zonder zijn geloofwaardigheid te verliezen?

2. Kamerleden als kikkers

Wilders leidde de afgelopen jaren de PVV-fractie met strakke hand. Dat lukte soms goed, soms wat minder. De afgelopen jaren stapten er zeker zo’n tien PVV-Kamerleden op. Ze waren onder meer ontevreden over de koers van de fractie, het gebrek aan democratie binnen de partij en de te grote macht van Wilders. Soms roept de PVV-voorman fractiegenoten publiekelijk tot de orde, bijvoorbeeld bij de saldering van zonnestroom.

Vanwege de uitspraak van Wilders dat er minder Marokkanen moesten komen, stapten ook twee Kamerleden op. Deze zomer verliet PVV-Kamerlid Lilian Helder de fractie en ging naar de BBB. Ook Kamerlid Harm Beertema wilde geen deel meer uitmaken van de PVV.

Over twee weken komen er geen 17, maar 37 PVV’ers in de Kamer. Dat geeft een eigen dynamiek aan de fractie.

En wat voor gevolgen heeft de mogelijke overstap van Wilders van de fractie naar het Torentje? Dan moet iemand anders de fractie leiden. Volgen de (nieuwe) Kamerleden de nieuwe fractievoorzitter? Veel nieuwe PVV’ers hebben geen bestuurlijke of politieke ervaring en dat kan de fractie zomaar opbreken. Er is dan ook geen aanleiding om te veronderstellen dat er in de komende periode géén PVV-kikkers uit de kruiwagen zullen springen.

3. Capabele kabinetsleden rekruteren

Als de PVV regeringsverantwoordelijkheid gaat dragen, is de partij ook geroepen om ministers en staatssecretarissen te leveren. Het zal niet meevallen om die te rekruteren. Het zou voor het eerst zijn dat de PVV landelijk mee gaat regeren. Op provinciaal en lokaal niveau heeft de partij weinig bestuurlijke ervaring opgebouwd. De PVV was altijd de partij die vanaf de zijlijn commentaar leverde, maar inhoudelijk weinig haalbare alternatieven presenteerde.

Als de PVV al capabele bewindslieden vindt, moeten die binnen de ministeries waaraan ze leiding gaan geven, ongetwijfeld weerstand overwinnen. Ambtenaren moeten dienstbaar zijn aan de kabinetsleden, maar of ze dat ook allemaal willen zijn aan een bewindspersoon van PVV-huize, is de vraag.

4. Leden als last of lust

De PVV is geen vereniging van leden zoals andere politieke partijen. De Vereniging Groep Wilders voldoet aan de eis dat deze minimaal één lid moet hebben. En dat ene lid Geert Wilders. De PVV-voorman vindt dat wel gemakkelijk, want dat hoeft hij ook niet te dealen met lastige leden. Kenners verwijten Wilders hierin autocratisch optreden.

De huidige partijstructuur maakt de PVV kwetsbaar. Als Wilders iets overkomt of om een of andere reden niet meer politiek actief blijft, wat blijft er dan over van de partij? Wat is de PVV zonder Wilders?