Ongeveer 470 mensen zullen vandaag met die ontstellende boodschap huiswaarts zijn gekeerd. Vorig jaar was dat de harde realiteit voor 124.100 mensen. Wat de impact van dit „nieuws” is, laat zich raden. Maar alleen degenen wie het aangaat, weten wat het met je doet.

De emotionele impact van zo’n diagnose kan heel verschillend zijn. Voor de een stort de wereld in. Alle zekerheden die men dacht te hebben, verworden tot strohalmen die geen steun bieden. Alle tijdelijke problemen lossen op in vragen als „Kan er nog wat gedaan worden?” of „Hoelang heb ik nog, dokter?”. Bij een ander is er berusting. Een doffe berusting waarbij men (schijnbaar) gevoelloos alles langs zich heen laat gaan. Of een kalme berusting waarbij Zondag 1 en Zondag 10 van de Heidelbergse Catechismus bij elkaar komen. Dan zijn niets doen en iets doen beide een respectabele keuze.

Voor weer een ander betekent acceptatie van de realiteit dat er strijd om te overleven naar boven komt. Alles wat iemand (in zich) heeft, zal hij of zij geven voor het leven. Er moet wat gedaan worden! „Wat zijn mijn opties, dokter?”

En gelukkig neemt het aantal opties toe. Steeds meer vormen van kanker zijn goed te behandelen. Met goed te behandelen bedoel ik: behandelingen waardoor men nog jaren met een relatief goede kwaliteit van leven aan zijn of haar jaren krijgt toegevoegd. Waar nog niet zo lang geleden opereren, chemotherapie en radiotherapie de enige opties waren, zijn er nu meer gerichte (combinatie)behandelingen. Immunotherapie, een behandeling waarbij het immuunsysteem van de patiënt geactiveerd wordt om de tumor op te ruimen, geeft goede resultaten bij huidkanker (melanoom), nierkanker, longkanker, blaaskanker, de ziekte van Kahler en het (non-)Hodgkin lymfoom.

Ondanks deze successen zijn er ook nog steeds patiënten met genoemde ziekten die niet of veel minder goed reageren op immunotherapie. De vraag waarom dat zo is, houdt veel onderzoekers bezig. Het antwoord op die vraag kan ons namelijk helpen om de therapie aan te passen, zodat een nog groter deel van de patiënten baat heeft bij de behandeling.

Een deel van het antwoord zit verstopt in het DNA van de tumor. Genetische veranderingen in het DNA van de tumorcellen kunnen ervoor zorgen dat tumorcellen onzichtbaar blijven voor het immuunsysteem en dus niet worden opgeruimd. Een ander deel van het antwoord zit in het feit dat het immuunsysteem te heftig geactiveerd wordt en het eigen lichaam aanvalt. De bijwerkingen die dan optreden, maken het onverantwoord om de behandeling voort te zetten.

Het wordt de ”reguliere” geneeskunde weleens verweten dat ze geen oog heeft voor heel de mens. Dat de patiënt als een machine wordt gezien en de psyche, de geest van de mens, buiten beschouwing wordt gelaten in de behandeling van ziekten. Het besef dat lichaam en geest heel nauw met elkaar verweven zijn, is wel degelijk aanwezig in de reguliere zorg. Hoe je dat inzichtelijk maakt en er ook medisch naar kunt handelen, is echter een grote uitdaging.

Dat de geestelijke gesteldheid van de
 patiënt van belang is voor hoe iemand reageert op immunotherapie blijkt uit recent onderzoek van wetenschappers van het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam. Patiënten met huidkanker (melanoom) die hoge stress ervaren voor of door de diagnose reageerden aanzienlijk slechter op immunotherapie dan patiënten die aangaven een laag niveau van stress te ervaren. Twee jaar na de start van de immunotherapie kwam de ziekte terug bij 26 procent van de patiënten met veel stress, tegen 9 procent van de patiënten met weinig stress. Hoe de stress het immuunsysteem beïnvloedt, is nog niet bekend. Wel blijkt uit een andere Europese studie dat kankerpatiënten die zogenaamde beta-blokkers slikten voor hun hart –die werken ook stressverlagend– veel beter reageerden op immunotherapie.

Kalm blijven is, gezien de ernst van de diagnose, niet iedereen eigen maar kan wel gegeven worden. Inzicht in de interactie tussen lichaam en geest kan er zeker bij helpen.

De auteur is moleculair bioloog.