Een essentieel onderdeel van de oorlog tegen Hamas is het vernietigen van het uitgebreide tunnelnetwerk dat de Palestijnse terreurbeweging onder de Gazastrook heeft aangelegd (zie graphic). De organisatie begon al in de jaren 90 met het graven van gangen. Dat was destijds een stuk lastiger, omdat Israël toen nog de controle over het gebied had. Na het vertrek van het Israëlische leger in 2005 intensiveerde Hamas de aanleg van het stelsel.

Inmiddels bestaat het netwerk uit een ingewikkeld labyrint van tunnels, waarvan sommige zich tientallen meters onder de oppervlakte bevinden. De totale lengte wordt op meer dan 400 kilometer geschat. Veel van de materialen die officieel voor de bouw van woningen werden geïmporteerd, zijn gebruikt om een complete stad onder de kuststrook aan te leggen – in de volksmond ook wel de metro van Gaza genoemd.

In de tunnels bevinden zich commandocentra van Hamas, opslagplaatsen voor wapens en munitie en complete fabrieken voor de vervaardiging van wapentuig. Veel faciliteiten bevinden zich onder ziekenhuizen of andere publieke gebouwen, om Israël af te schrikken die plaatsen onder vuur te nemen. De ondergrondse stad dient ook als schuilplaats voor Hamaskopstukken en sinds enkele weken naar alle waarschijnlijkheid ook als gevangenis voor de circa 240 gijzelaars die de terreurbeweging in Gaza vasthoudt. Verder fungeren de gangen als smokkelroutes om mensen en materialen –vooral vanuit Egypte– ongezien de kuststrook binnen te brengen.

Grote risico’s

Het tunnelnetwerk vormt een enorme uitdaging voor Israël. In de eerste plaats voor de tactische planners van het leger. Want vechten onder de grond brengt grote risico’s met zich mee. In het ondergrondse complex zijn vermoedelijk op veel plaatsen boobytraps aangebracht. Achter elke donkere hoek kunnen zich zwaarbewapende Hamasstrijders schuilhouden om Israëlische soldaten in een hinderlaag te lokken. Voor de politiek is het eveneens een lastige kwestie. Want het bevel om de tunnels binnen te trekken, zal er onvermijdelijk toe leiden dat er veel slachtoffers aan Israëlische zijde zullen vallen.

En oorlogvoeren onder de oppervlakte is totaal anders dan de strijd bovengrond. „Het voelt als vechten onderwater”, aldus majoor John Spencer, die is gespecialiseerd in stadsoorlog aan het Modern War Institute van de Amerikaanse militaire academie West Point. „Niets dat je bovengronds gebruikt functioneert hetzelfde, of met dezelfde effectiviteit, onder de grond. Je hebt speciale uitrusting nodig om te ademen, te navigeren, te communiceren en dodelijke middelen in te zetten.”

Complete wijk

Aan de voorbereiding van de strijdkrachten zal het niet liggen. Op de legerbasis Tze’elim in de Negevwoestijn is een complete wijk nagebouwd, die de situatie in Gaza zo goed mogelijk moet benaderen. Het geheel bestaat uit zo’n 600 grote en kleine gebouwen, inclusief een appartementencomplex, scholen en moskeeën én tunnels. Om de sfeer in een Arabische stad na te bootsen klinkt de oproep tot het islamitische gebed van de groen-verlichte minaretten en ligt er afval in de straten.

Het korps genietroepen van het Israëlische leger heeft een speciaal tunnelteam, dat samen met leden van de elite-eenheid Yahalom sinds jaar en dag in het trainingscentrum oefent in het voeren van een stadsoorlog, met speciale aandacht voor het aanpakken van de ondergrondse gangen. Met behulp van grondradar zijn de strijdkrachten erin geslaagd zich een redelijk beeld van het tunnelnetwerk in Gaza te vormen. Maar door de zachte zandsteen onder de kuststrook zijn arbeiders in staat snel te graven, waardoor het aanzien snel kan veranderen.

Om de eenheden die het tunnelnetwerk moeten aanpakken te ondersteunen, heeft het leger de afgelopen tijd allerlei nieuwe technologische toepassingen ontwikkeld. De eenheden zijn uitgerust met warmtecamera’s, omdat hun traditionele nachtzichtapparatuur ondergronds niet functioneert. Die moet namelijk een minimale hoeveelheid licht hebben om een beeld te kunnen projecteren.

Verder kunnen de militairen gebruikmaken van een ”throwbot”, een ultralichte ‘gooirobot’ op vier wielen, die met een 360 gradencamera is uitgerust. Het apparaat, met een lengte van slechts 23 centimeter, kan in een ondergrondse gang worden gegooid en op afstand worden bestuurd. Eventueel kunnen er explosieven op worden bevestigd, die bij het naderen van de vijand tot ontploffing kunnen worden gebracht.

Giftig

Een ander nieuw wapen is de ”sponsbom”. Die bestaat uit een plastic container waarin twee vloeibare chemische componenten door een metalen plaatje zijn gescheiden. Als het tussenschot wordt verwijderd, veroorzaakt het samenkomen van de substanties een reactie waarbij binnen zeer korte tijd een enorme hoeveelheid schuim vrijkomt die razendsnel uithardt. Daarmee kunnen militairen een gang afsluiten als zij onder vuur van Hamasterroristen komen en de vijand isoleren. Overigens is de inhoud van het explosief zo giftig dat een aantal militairen bij trainingsgebruik hun gezichtsvermogen deels heeft verloren.

Draadloze verbindingen zijn ondergronds eveneens een probleem. Sommige robots worden via een vaste snoerverbinding op afstand bestuurd. Maar radiogestuurde apparatuur, zoals drones, verliezen snel het contact met de bestuurder. Om dat te ondervangen, kunnen soldaten op diverse punten signaalversterkers plaatsen. De speciale eenheden beschikken ook over communicatiemiddelen die onder de meest extreme omstandigheden ontvangst garanderen.

Ondanks alle technische vindingen zal veel blijven afhangen van de inzet van menskracht om de tunnels in Gaza te zuiveren. Met alle risico’s en verliezen die dat met zich meebrengt.