Waar de bloedige verrassingsaanval van Hamas van vorige week zaterdag precies op zal uitdraaien, is nog ongewis. De Israëlische minister van Defensie Yoav Galant liet er weinig onduidelijkheid over bestaan dat de dagen van de Palestijnse terreurbeweging zijn geteld. „We zullen Hamas van de aardbodem verdelgen”, sprak de bewindsman in niet mis te verstane bewoordingen. „De Gazastrook zal nooit meer zijn zoals die was.”

Om die bedreiging waar te maken, zal in elk geval een grootschalig grondoffensief in Gaza nodig zijn. Zo’n operatie zal veel slachtoffers eisen, aan beide kanten. Veel inwoners van de smalle kuststrook zullen proberen naar Egypte te vluchten – de enige plaats waar ze over land een veilig heenkomen kunnen zoeken. Dat zal de betrekkingen tussen Jeruzalem en Caïro fors onder druk zetten, want de Egyptische regering laat tot nu toe maar een zeer beperkt aantal Palestijnen toe. En Egypte zit bepaald niet te wachten op de toestroom van honderdduizenden Gazanen. Want het is maar de vraag of zij het land ooit weer zullen verlaten.

Naarmate het aantal slachtoffers en de verwoestingen aan Palestijnse zijde stijgen, zal ook het vanouds aanwezige anti-Israëlsentiment in de Arabische wereld toenemen. Nu al zijn er in diverse hoofdsteden in het Midden-Oosten openlijke steunbetuigingen aan Hamas en aanverwante radicale groeperingen. Daarmee nemen in elk geval voor de korte termijn de kansen op nieuwe vredesakkoorden tussen Israël en Arabische staten flink af.

Heel anders wordt het wanneer het conflict zich naar meerdere fronten uitbreidt. De grote vrees is dat de door Iran gesteunde 
Hezbollah de chaos in het zuiden van Israël zal aangrijpen om zich vanuit Libanon in de strijd te mengen. De door Iran gesteunde sjiitische beweging heeft naar schatting 100.000 
uitstekend getrainde strijders klaarstaan, die onder andere in de burgeroorlog in Syrië gevechtservaring hebben opgedaan. Tevens beschikt Hezbollah over meer dan 100.000 raketten, deels met precisiegeleiding, die elke plaats in Israël kunnen bereiken.

De afgelopen dagen zijn er al diverse keren schermutselingen in het noorden geweest. Veel Israëliërs bereiden zich voor op een conflict door voorraden in te slaan of uit voorzorg naar andere delen van het land te vertrekken. Ziekenhuizen verhuizen hun patiënten ondergronds om ze tegen inslagen te beschermen. Ook de legertop houdt ernstig rekening met een escalatie. Een aanzienlijk deel van de 360.000 reservisten die het ministerie van Defensie heeft opgeroepen is naar het noordelijk grensgebied gedirigeerd.

Voor een dergelijk offensief van Hezbollah is naar alle waarschijnlijkheid eerst groen licht vanuit Teheran nodig. De vraag is of Iran het op dit moment opportuun acht om zijn bondgenoten in Libanon –en waarschijnlijk dan ook die in Syrië en Irak– zich in de strijd te laten mengen. Enerzijds kunnen zij profiteren van de huidige situatie en Israël dwingen zijn militaire aandacht te verdelen. Anderzijds hebben de Verenigde Staten de Islamitische Republiek in niet mis te verstane bewoordingen duidelijk gemaakt dat ze zich afzijdig moet houden.

Om die woorden kracht bij te zetten én om Israël zichtbare militaire ruggensteun te bieden, heeft Washington inmiddels twee zogenoemde Carrier Strike Groups, inclusief vliegdekschepen en ondersteunende marinevaartuigen, naar het oosten van de Middellandse Zee gestuurd.

Amerikaanse invloed

Het laat eens te meer zien dat de Verenigde Staten zich niet kunnen losmaken van het Midden-Oosten, dat de veiligheidsagenda de afgelopen decennia juist domineerde. De voorbije jaren is de Amerikaanse invloed in de regio wel afgenomen. Onder president Barack Obama nam het Pentagon een nieuwe defensiedoctrine aan, die er vooral op was gericht om de militaire aandacht richting Oost-Azië en de Pacific te verplaatsen. Dat had vanzelfsprekend alles te maken met de groeiende dreiging van China.

Pijnlijk duidelijk werd de tanende Amerikaanse bemoeienis tijdens de burgeroorlog in Syrië. Rusland kwam bondgenoot Damascus te hulp en wist zich daarmee van permanente invloed in Syrië én de regio te verzekeren. De VS traden wel krachtig tegen Islamitische Staat op. Maar in de nadagen van die strijd voelden de Koerdische strijders zich verraden toen Amerika zich terugtrok en zij er alleen voor stonden nadat Turkije het noorden van Irak was binnengevallen.

Tegelijkertijd bleef Iran hoog op de Amerikaanse agenda. Zeker nadat president Donald Trump de VS uit het atoomakkoord met Teheran terugtrok en de Islamitische Republiek een excuus bood om zijn nucleaire plannen ongebreideld voort te zetten. De regering-Biden heeft in de afgelopen jaren geprobeerd de deal met Iran nieuw leven in te blazen, maar dat is tot op heden niet gelukt. Met het aantreden van hardliner Ebrahim Raisi als president en de massale binnenlandse protesten in Iran ligt het niet voor de hand dat er op korte termijn zo’n overeenkomst komt.

Met een mogelijke regionale escalatie van het conflict in Israël in het vooruitzicht, zal de Amerikaanse bemoeienis met het Midden-Oosten alleen maar toenemen. Hoewel het niet direct in de rede ligt dat de VS actief aan de strijd zullen deelnemen, is het onduidelijk hoe zij de waarschuwing aan het adres van Iran verder kracht bij zullen zetten als Teheran inderdaad besluit om zijn bondgenoten in Libanon en Syrië op te dragen de strijd met de Joodse staat aan te gaan.

Rusland

Zo’n escalatie brengt ook Rusland in beeld, dat feitelijk het Syrische luchtruim controleert. Moskou liet de afgelopen jaren stilzwijgend toe dat Israël doelen in het buurland aanviel, onder andere om de aanvoer van wapens richting Hezbollah in Libanon te verhinderen. Bij een regionale oorlog is het maar de vraag of Rusland passief blijft toekijken.

Tegelijkertijd hebben de Russen nu al belang bij de ontwikkelingen in Israël en de rest van de regio. Ze leiden immers de internationale aandacht af van de strijd in Oekraïne. En ze dwingen in elk geval de VS –en in mindere mate Europa– om de focus deels te verleggen van Oost-Europa naar het Midden-Oosten. Concrete hulp aan de Joodse staat zal een 
nieuwe aanslag plegen op de Amerikaanse financiële en militaire reserves, die toch al fors onder druk stonden door de enorme steunpakketten die de afgelopen anderhalf jaar aan Kyiv ter beschikking zijn gesteld.

Chinese beleid

Een opmerkelijke rol speelt China in de huidige situatie. Terwijl in de VS en Europa afschuw over de verrassingsaanval van Hamas klonk, onthield Peking zich van een openlijke veroordeling van de Palestijnse terreurbeweging. In een eerste verklaring riep de Volksrepubliek beide partijen op tot terughoudendheid en pleitte tegelijkertijd voor een tweestatenoplossing in het Israëlisch-Palestijns conflict. Na kritiek van Israëlische en Amerikaanse zijde bracht het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken een verklaring naar buiten waarin geweld tegen burgers in duidelijker bewoordingen werd afgewezen.

Dat past op het eerste gezicht in het tradi-
tionele Chinese beleid om zich niet openlijk in de binnenlandse aangelegenheden van andere staten te mengen. In tegenstelling tot de VS en diverse Europese landen, die na de aanvallen van Hamas sympathie en steun voor Israël uitspraken.

Een analyse op de politieke nieuwssite Politico suggereerde deze week echter dat China met zijn houding een langetermijnstrategie beoogt. Door op de korte termijn een gematigde toon richting Hamas aan te slaan, hoopt Peking in de toekomst aan invloed in het Midden-Oosten te winnen, waar pro-Palestijnse gevoelens nog altijd overheersen. En mogelijk belangrijker nog: de Volksrepubliek is er veel aan gelegen staten in Afrika en Latijns-Amerika aan zich te binden om zijn onstuitbare honger naar grondstoffen te stillen. Een deel van die landen heeft regimes die hun sympathie voor de Palestijnse zaak niet onder stoelen of banken steken.

Aan de andere kant heeft Peking ook belang bij een werkbare relatie met Jeruzalem. Alleen al om economische redenen, die in de Volksrepubliek altijd zwaar wegen. China importeert jaarlijks voor een miljard euro aan halfgeleiders uit Israël en is erop gebrand ook met andere sectoren van de Israëlische hightechsector samen te werken. Vooralsnog zullen de Chinezen zich dus vermoedelijk niet al te zeer voor een van beide kanten in het huidige conflict uitspreken.

Hoe dan ook lijkt de situatie in het Midden-Oosten zich te ontwikkelen tot een nieuwe, explosieve brandhaard waartoe de grootmachten zich zullen moeten verhouden.