De Rooms-Katholieke Kerk in België ligt sinds vorige maand flink onder vuur. Een documentaire over seksueel misbruik in de kerk leidde tot afschuw, verdriet en grote woede. Tientallen Vlamingen hebben zich laten ‘ontdopen’.
Aanleiding is de uitzending van de vierdelige serie Godvergeten op de publieke omroep VRT over seksueel misbruik door rooms-katholieke priesters en paters. De documentaire volgt een twintigtal slachtoffers en familieleden tijdens hun zoektocht naar erkenning, onder wie de neef van Roger Vangheluwe, de toenmalige bisschop van Brugge, die in zijn jeugd door hem werd misbruikt. Ook komen de broers Jan en Staf aan het woord, die jarenlang zonder dat ze het van elkaar wisten slachtoffer waren van misbruik.
De documentaire brengt geen nieuws aan het licht. Dit misbruik in de kerk kwam in 2010 al naar buiten nadat Roger Vangheluwe, de toenmalige bisschop van Brugge, publiekelijk het seksueel misbruik van een minderjarig neefje toegaf en ontslag nam. Als reactie kwam er een golf van getuigenissen naar boven van Belgische slachtoffers die getuigden over seksueel misbruik en (seksueel) grensoverschrijdend gedrag.
De bisschoppen van België richtten een commissie in voor de behandeling van klachten van seksueel misbruik in een pastorale relatie, die ook wel de commissie Adriaenssens werd genoemd, naar haar voorzitter: kinderpsychiater Peter Adriaenssens. De commissie ontving 507 gevallen van misbruik die gerelateerd zijn aan de kerk en deed onderzoek naar de verhalen van slachtoffers.
Huiszoekingen
Eind juni 2010 werd de commissie ontbonden, nadat alle dossiers in beslag waren genomen in het kader van Operatie Kelk. Desondanks publiceerde de commissie Adriaenssens een eindrapport in september 2010.
Operatie Kelk is het gerechtelijk onderzoek naar seksueel misbruik in de kerk. Speurders vielen binnen in onder andere het aartsbisschoppelijk paleis in Mechelen, de woning en het kantoor van kardinaal Danneels, in de Sint-Romboutskathedraal en het Sint-Romboutskerkhof, bij het Rijksarchief en bij de commissie Adriaenssens. Ze waren op zoek naar bewijzen van seksueel misbruik door geestelijken. Al meteen na de huiszoekingen in 2010 startte een juridische strijd over de huiszoekingen en de inbeslagnames. Fernand Keuleneer, de advocaat van kardinaal Danneels, noemde die onwettig.
Na tal van procedures besliste het gerecht in 2012 dat de stukken die gevonden waren in het aartsbisschoppelijk paleis en de woning en kantoren van kardinaal Danneels verwijderd moesten worden uit het dossier en moesten terugkeren naar waar ze vandaan kwamen.
In de tweede helft van januari 2012 werden opnieuw tientallen huiszoekingen uitgevoerd bij diverse bisdommen, ordes en congregaties. Het gerechtelijk onderzoek daarover loopt nog steeds en deze documenten zijn nog bij het gerecht. Veel priesters en paters zijn inmiddels overleden en andere zaken zijn verjaard. Naar één lid van een religieuze congregatie loopt nog een gerechtelijk onderzoek.
Hoewel er geen nieuwe onthullingen zijn gedaan, leidden de persoonlijke getuigenissen van slachtoffers van het al langer bekende misbruikschandaal tot afschuw, verdriet en grote woede in België. Zo is er sprake van een opvallende stijging van het aantal rooms-katholieken die zich willen laten schrappen uit het doopregister, het zogenoemde ontdopen. Bekende Vlamingen als cartoonist Lectrr en VRT-presentratrice Siska Schoeters dienden zo’n verzoek in.
”Schrijf je vrij”
Naar aanleiding van de serie organiseerde een cafébaas in Sint-Niklaas op 24 september een actie ”schrijf je vrij” waarbij hij formulieren ter beschikking stelde om naar het bisdom te versturen, voor mensen die zich wilden laten ontdopen. Hij verwachtte een tiental mensen, maar in het eerste uur waren al een honderdtal formulieren ingevuld.
De Belgische hulplijn 1712 ontving mede door de documentaire in de eerste drie weken van september ongeveer 820 oproepen over geweld, misbruik en kindermishandeling, een stijging van 31 procent ten opzichte van dezelfde periode in 2022. Er meldden zich bijna 1100 slachtoffers. Naast de meldingen van geweld in het gezin waren er tientallen meldingen over misbruik in scholen, internaten, jeugd- en andere instellingen.
Na afloop van de documentaire steunden op 27 september alle Vlaamse politieke partijen het verzoek om een parlementaire onderzoekscommissie naar het misbruik binnen de kerk op te richten. Ook gingen er stemmen op om de financiering van de kerk door de overheid opnieuw te bekijken. In België is de vervlechting van kerk en staat terug te zien in de financiën. De overheid betaalt lonen en pensioenen van priesters en draait op voor het onderhoud van kerken en gebouwen.
De minister van Justitie, Vincent Van Quickenborne, riep bisschop Johan Bonny van Antwerpen, het aanspreekpunt voor seksueel misbruik binnen de kerk, ter verantwoording om de geestelijken die schuldig zijn bevonden aan seksueel misbruik van de loonlijst te halen, zodat ze niet meer met belastinggeld betaald worden.
Weinig empathie
In een eerste reactie vanuit de Rooms-Katholieke Kerk reageerde bisschop Bonny op 11 september dat de kerk er sinds de zaak-Vangheluwe alles aan doet om haar verantwoordelijkheid te nemen, maar reageerde verder met weinig empathie door te zeggen: „Ik ben geen priester geworden om zulke dingen op te kuisen.”
Na de laatste aflevering reageerde bisschop Bonny uitgebreider. Hij verklaarde dat de Belgische bisschoppenconferentie nogmaals duidelijk aan Roger Vangheluwe gevraagd heeft om zijn titel als bisschop en priester vrijwillig op te geven. Dit kan alleen door Vangheluwe zelf of Rome, maar Rome is tot op heden niet ingegaan op de vraag van de Belgische bisschoppenconferentie.
Dinsdag werd bekendgemaakt dat de parlementaire onderzoekscommissie van start zal gaan. De focus zal liggen op de slachtoffers. De Kamer zal zich ook buigen over de rol van justitie in Operatie Kelk. Het parlement rekent daarvoor op de medewerking van de Hoge Raad voor Justitie.
Ook worden de aanbevelingen van de bijzondere Kamercommissie die zich tussen 2010 en 2011 al over de kwestie boog geëvalueerd, en moet er aandacht zijn voor daders die naar het buitenland zijn vertrokken of gestuurd door de kerk. De commissie krijgt tot 31 maart 2024 de tijd om haar conclusies en aanbevelingen te formuleren.
