Is de massale verontwaardiging in België over de houding van de Rooms-Katholieke Kerk terecht? Godsdienstsocioloog prof. dr. Wim Vandewiele vindt van wel. „De kerk heeft de slachtoffers gehoord, maar niet naar hen geluisterd.”
Vandewiele (1979) is verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven en coördinator van de onderzoeksgroep voor safeguarding in de kerk. Daarmee wordt het actief beluisteren, het bevorderen, beschermen en ondersteunen van het welzijn, de gezondheid en de veiligheid van kinderen en volwassenen binnen (kerkelijke) instellingen bedoeld.
Hoe komt het dat Godvergeten, de documentaire die in essentie oud nieuws brengt, vandaag zo veel mensen raakt?
„Het laat zien hoe weinig kennis onze samenleving heeft van trauma’s. Seksueel misbruik is geen akkefietje dat in het verleden plaatsvond, maar werkt door in iemands hele leven. De documentaire toont aan hoe slachtoffers tegen de bierkaai moesten vechten. De Rooms-Katholieke Kerk stelde een onderzoek in, keerde vergoedingen uit, stelde richtlijnen op. Toch getuigen slachtoffers: het is niet voldoende. De kerk heeft ons wel gehoord, maar ze heeft niet naar ons geluisterd.”
Veel Belgen zijn woedend op de Rooms-Katholieke Kerk (RKK). Terecht?
„Jazeker, die woede is terecht. Zoals onze nieuwe aartsbisschop Terlinden zegt: „We hebben gefaald.” De kerk heeft zwaar gefaald, diep gefaald. De eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat dit falen ook geldt voor andere domeinen in de samenleving. Nu ligt de kerk onder vuur, maar misbruik en grensoverschrijdend gedrag speelden de afgelopen jaren ook in de turnfederatie, de judofederatie, de cultuursector en onlangs bij de Spaanse voetbalbond. Overal waar sprake is van machtsongelijkheid, is er een risico op misbruik. Daar moeten we met elkaar ongelooflijk bewust van worden”
Media meldden dat honderden Vlamingen zich na het zien van de documentaire hebben laten ontdopen. Klopt dat?
„Je kunt je inderdaad laten ontdopen, zoals mensen dat noemen als ze zich laten schrappen uit het doopregister. Een caféhouder organiseerde zelfs een avond waarop mensen zich collectief konden laten ontdopen. Hoeveel mensen dat daadwerkelijk hebben gedaan, daar heb ik geen zicht op. De aantallen ontdopingen zullen worden gepubliceerd in het jaarrapport volgend jaar. Maar dat deze commotie effect heeft, daar ben ik van overtuigd.”
Wat zijn de gevolgen voor de kerk hiervan?
„Dat is lastig te zeggen. Op de financiering van de kerk heeft het in ieder geval geen effect. Die staat helemaal los van het aantal gedoopten of ontdoopten in de kerk. De bedienaars van de erediensten worden al vanaf de negentiende eeuw betaald door de Belgische staat. Dat is verankerd in de Belgische grondwet.”
Verschillende politieke partijen in België willen nu het mes zetten in deze subsidie van de kerk. Hoe groot acht u de kans dat dit gebeurt?
„Dit systeem staat al jaren ter discussie, maar het veranderen is nog niet zo eenvoudig. Dat vraagt een grondwetswijzing. Een aftredend parlement moet dit op de agenda zetten voor een nieuw parlement. Dat heeft daar dan nog een twee derde meerderheid voor nodig. Wat de zaak lastig maakt, is dat deze financiering ook geldt voor andere levensbeschouwelijke richtingen, zoals het humanisme. Zo’n grondwetsherziening zal er vast komen, maar wanneer, dat is de vraag.
Lokale overheden, zoals provincies en gemeenten, draaien op voor het onderhoud van kerken en gebouwen. De kans dat zij op korte termijn aanpassingen in de financiering gaan doen, acht ik groter.”
De politiek heeft ingestemd met een parlementair onderzoek naar seksueel misbruik binnen de RKK in België. Wat verwacht u van dit onderzoek?
„De focus zal liggen op het luisteren naar de slachtoffers. Verder gaat men onderzoeken of er fouten zijn gemaakt in het gerechtelijk onderzoek van dertien jaar geleden, operatie Kelk. Ook gaat het parlement haar eigen onderzoek uit 2011 onder de loep nemen. Een slachtoffer zei daar woensdag op de Belgische radio over: „Ik ben vooral blij dat er een onderzoek komt naar het onderzoek.” Het parlement heeft destijds allerlei aanbevelingen geformuleerd. Hoeveel daarvan zijn overgenomen en geïmplementeerd? Dat de Kamer ook de hand in eigen boezem steekt, vind ik een goede zaak.”
Hoe heeft de Rooms-Katholieke Kerk gereageerd op alle ophef?
„De reactie van de kerk is vaak ad hoc geweest, crisismanagement. Dat wil niet zeggen dat de kerk niets heeft gedaan. Ze heeft vooral slachtoffers beluisterd die wilden spreken met de kerk. Ik denk dat het nu tijd is voor een tweede fase. Er moet een einde komen aan het institutionele systeem waarachter daders van misbruik zich jarenlang konden verschuilen. Dat kun je niet zomaar ondersteboven gooien, want dat systeem heeft ook eeuwenlang voor een stabiele structuur gezorgd in de kerk. Maar wat je wel kunt doen is het inbouwen van een zogeheten safeguardingscultuur. De bewustwording dat pastorale relaties machtsrelaties zijn. Elk bisdom zou een aantal bewustwordingspersonen in dienst moeten hebben. En alle zaken die zij afhandelen, zouden moeten worden gemonitord door een onafhankelijke, wetenschappelijke instantie. Zodat de kerk ook maatschappelijk kan aantonen dat ze iets doet.”
Hoe groot acht u de kans dat dit gaat gebeuren?
„Om dit in gang te zetten, heb je helaas zulke diepe crisissen nodig als waar we nu in zitten. Ik denk dat de kerk beseft dat doorgaan op de oude weg geen optie meer is. We moeten nu handelen. En ons dan niet vervolgens als een gorilla op de borst kloppen van: Kijk, hoe goed we dit gedaan hebben. Laat de kerk weer dienstbaar worden aan de kwetsbaren in de samenleving. Dat is de essentie van het sociale denken van de kerk.”
