Het is altijd bijzonder om in Zuid-Afrika een nieuw woord in het Afrikaans te horen. Zo’n woord was voor de schrijver van deze regels het woord ”semigrasie”. Semigrasie verwijst naar de in Zuid-Afrika zelf plaatsvindende emigratie van de noordelijke provincies, zoals Gauteng, naar de zuidelijkste provincie, West-Kaap, met liefelijke steden en dorpen als Stellenbosch en Franschhoek. Het negatieve gevolg van deze volksverhuizing in het klein is dat het Afrikaans in Johannesburg bijvoorbeeld aan betekenis verliest en uit het economische leven verdwijnt.

Grote zorgen

De dreiging is niet slechts intern, maar komt ook van de kant van de ANC-regering. Het ANC heeft namelijk een wetsontwerp bij het parlement ingediend waarin het grondwettelijk vastgelegde recht van Zuid-Afrikanen om eigen onderwijsinstellingen te stichten drastisch wordt ingeperkt.

Wat te doen aan deze dreiging? Het is immers alle hens aan dek voor het Afrikaans. De voorzitter van de Afrikaanse Taalraad (ATR), Conrad Steenkamp, sprak onlangs tijdens een conferentie in Port Elizabeth (tegenwoordig Gqeberha geheten) zijn grote zorgen uit over de teruggang van het Afrikaans als onderwijstaal op lagere en middelbare scholen in Zuid-Afrika.

De enige provincie waarin het Afrikaans standhoudt, is de West-Kaap. Dit is te danken aan de Afrikaanstaligen onder de mensen van gemengde afkomst (Europees/Aziatisch/Afrikaans). Zij vormen de grootste groep Afrikaanstaligen in Zuid-Afrika, maar of zij op den duur niet naar het Engels zullen overhellen, is een reële vraag. De Universiteit van Stellenbosch en de Universiteit van die Wes-Kaap zijn inmiddels overstag gegaan. Daar is het Engels de onderwijstaal geworden.

Hoogstaande letterkunde

Een tegenbeweging is dringend nodig. Samenwerking van alle stichtingen en verenigingen ten behoeve van het Afrikaans kan tot creatieve oplossingen leiden en het Afrikaans aantrekkelijk maken. De bijzonder omvangrijke en kwalitatief hoogstaande letterkunde in het Afrikaans kan daarbij de rol van promotor spelen.

Het acute gevaar is nu het wetsontwerp over het Zuid-Afrikaanse basisonderwijs. Wanneer de regering de volledige zeggenschap krijgt over alle scholen, kan zij beslissen over het taalmedium op school, over wie wordt toegelaten tot welke lagere school en over het levensbeschouwelijke en godsdienstige karakter van de school. De Grondwet van Zuid-Afrika zegt in artikel 29: „Elkeen het die reg om op eie koste onafhanklike onderwysinstellings tot stand te bring en in stand te hou.”

Minachting

De belangenorganisatie AfriForum beschouwt de strategie van het ANC als uiting van machtswellust en als teken van minachting voor die mensen die de regering geacht wordt te dienen. De minister van onderwijs antwoordde daarop dat het wetsontwerp niet tegen het Afrikaans gericht is maar tegen discriminatie en racisme. Je kon er de klok op gelijk zetten dat de huidige regering bij gebrek aan solide argumenten met ”racisme” de discussie in de kiem probeert te smoren.

Meer zeggenschap

Het is vurig te hopen dat het wetsontwerp wordt ingetrokken. De nieuwe taalstrijd laat opnieuw zien hoe belangrijk het is dat de negen provincies van Zuid-Afrika meer zeggenschap over gebieden als het onderwijs krijgen. Van het centralisme van het ANC valt geen heil te verwachten.

De auteur doceerde deze zomer Afrikaanse letterkunde in Stellenbosch, Port Elizabeth en Potchefstroom.