D66-fractievoorzitter Paternotte en zijn ChristenUnie-collega Bikker botsten tijdens de eerste dag van de Algemene Beschouwingen over euthanasie bij dementie.

Euthanasie bij dementie is wettelijk gezien mogelijk, maar veel artsen ervaren emotionele belasting en onzekerheid bij een verzoek tot actieve levensbeëindiging bij dementerenden. Artsen twijfelen over de waarde van een eerder opgestelde wilsverklaring. Ook hebben ze moeite met de inschatting of iemand ondraaglijk lijdt.

„De letter van de wet vertaalt zich niet goed naar de dagelijkse praktijk en de weerbarstigheid van het leven”, zo stelde Paternotte.

ChristenUnie-fractievoorzitter Mirjam Bikker stelde daar tegenover dat mensen die een wilsverklaring hebben ingevuld bij dementie toch niet ondraaglijk hoeven te lijden: „Iemand kan misschien op het moment dat de ziekte verder gevorderd is toch gelukkig zijn, ook al had hij dat van tevoren niet gedacht.”

De ChristenUnie schaart zich achter een initiatiefwet van de SGP over het gezin. Dat zegde CU-fractievoorzitter Mirjam Bikker de partij toe.

Doel van de wet, ingediend door SGP’er Stoffer, is dat in de Grondwet wordt opgenomen dat ieder recht op eerbiediging van zijn gezinsleven heeft. Stoffer wil ook grondwettelijk vastleggen dat de overheid verplicht is het gezin economisch, sociaal en cultureel te beschermen.

In zijn initiatiefwet volgt de SGP’er de definitie van het CBS. Dat omschrijft het gezin als „een particulier huishouden dat bestaat uit een al dan niet gehuwd paar met thuiswonende kinderen of een alleenstaande ouder met thuiswonende kinderen.”

Een nieuwe politieke cultuur is aanstaande, denkt Kamerlid Pieter Omtzigt. „Ik ruik verandering, ik zie de zonnestralen van iets anders doorkomen.” Hij hoopt op een periode waarin de regering schandalen achter zich kan laten en er meer aandacht komt voor de rechtsstaat.

In politiek Den Haag wordt vaak de hoop uitgesproken dat wordt gebroken met de bestuurscultuur van de afgelopen jaren. Veel partijen spreken van een „kruispunt” nu onder anderen premier Mark Rutte uit de politiek vertrekt, en veel partijen nieuwe politieke leiders naar voren schuiven.

Maar dan is het wel belangrijk herhaling van fouten die gemaakt zijn in het toeslagenschandaal en het Groningse gasdossier te voorkomen. „Welke lessen heeft de regering nu getrokken uit deze schandvlekken van de afgelopen jaren? Welke wil zij nog oplossen?”, vroeg Omtzigt dan ook aan het kabinet in het debat over de begroting van volgend jaar.

Als er een loopje wordt genomen met de rechtsstaat, levert dat niet alleen wantrouwen in de overheid op, maar ook veel geld aan compensatiekosten, betoogde de politicus, die aan de verkiezingen meedoet met zijn nieuwe partij Nieuw Sociaal Contract. „Een rechtsstaat is duur, een rechtsstaat is kostbaar. Maar weet u wat nog duurder is? Geen rechtsstaat.”

Volgend jaar verwacht Omtzigt wat meer spreektijd te krijgen in het jaarlijkse debat over de plannen die het kabinet op Prinsjesdag presenteerde, grapte hij. Ook denkt hij wat eerder op de avond te spreken. Afsplitsers krijgen minder spreektijd in de debatten, en bij de Algemene Politieke Beschouwingen komen de kleinste fracties als allerlaatste aan het woord. Nieuw Sociaal Contract lijkt populair bij kiezers: volgens de peilingen zou Omtzigt met zijn partij weleens de grootste kunnen worden na de verkiezingen van 22 november.

Pieter Omtzigt vindt dat er jaarlijks maximaal 50.000 migranten naar Nederland mogen komen. Het gaat daarbij om zowel arbeids-, studie- als asielmigratie, zei Omtzigt tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen.

„Als wij de woningnood willen oplossen dan kunnen we niet toelaten dat we zo’n grote migratiestroom hebben”, zei nu nog ‘eenpitter’ Omtzigt. Hij doet met zijn partij Nieuw Sociaal Contract mee aan de verkiezingen van 22 november. Volgens de peilingen kan hij net zo groot worden als de VVD en GroenLinks-PvdA.

BIJ1-fractievoorzitter Sylvana Simons is trots dat mede dankzij haar continue strijd zowel het kabinet als de koning excuses hebben gemaakt voor het slavernijverleden. Bij het maken van de excuses namens het kabinet door premier Rutte zei hij dat er achter het slavernijverleden geen punt staat, maar een komma. E zijn echter nog geen stappen gezet, na die komma, zei Simons tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen.

Wat BIJ1 betreft zijn herstelmaatregelen nog belangrijker dan excuses. Zonder gevolg zijn excuses namelijk betekenisloos, aldus Simons. „Na de komma begint nu.”

Onafhankelijk Kamerlid Liane den Haan, die namens 50PLUS in eerste instantie de Kamer in kwam, voelt zich opgelucht dat ze de Tweede Kamer verlaat. Ze doet niet mee aan de komende verkiezingen. Ze is evenwel „dankbaar en blij” dat ze tweeënhalf jaar Kamerlid mocht zijn.

Toch overheerst de opluchting. Niet alleen vanwege de druk die ze als volksvertegenwoordiger voelde, maar ook „omdat ik het gevoel had dat ik niet meer mijzelf kon zijn”. Ze voelde zich steeds pessimistischer, onzekerder en wantrouwiger door de Haagse politiek, vertelt Den Haan in het debat over de plannen die het kabinet op Prinsjesdag presenteerde.

Het voorkomen van de invoering van de spreidingswet, die moet zorgen voor een eerlijke verdeling van de opvang van asielzoekers in Nederland, is „topprioriteit” van JA21, zei fractievoorzitter Joost Eerdmans tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen.

Eerdmans sprak van een „dwangwet”, die „de lokale democratie buitenspel zet” omdat die „gemeenten verplicht asielopvang te organiseren”. Hiervan is JA21 geen voorstander. De partij vindt dat er in Nederland momenteel niet eens een migratiebeleid bestaat. „Je kunt niet zeggen dat het faalt, want er is feitelijk geen migratiebeleid.”

Eerdmans noemt de asielinstroom „onverminderd hoog” en zegt dat dit „drukt op de samenleving”. De partij pleit voor een asielstop en is voorstander van opvang van asielzoekers in de regio waar ze vandaan komen en in partnerlanden van Nederland. Volgens hem kan Nederland de instroom „maatschappelijk, cultureel en financieel niet dragen”.

JA21 heeft een zetel in de Tweede Kamer en drie in de Eerste Kamer.

De Tweede Kamer behandelt de spreidingswet volgende week. Tegen de zin van onder meer de VVD in, is de wet niet controversieel verklaard. Het wetsvoorstel van VVD-staatssecretaris Eric van der Burg zal niet ongewijzigd een Kamermeerderheid achter zich krijgen. Veel fracties hebben al aangekondigd met aanpassingsvoorstellen te komen.

Veel partijen willen de begrotingsplannen van het kabinet verbouwen om meer te doen voor de armste huishoudens of middeninkomens. Maar het is moeilijker dan voorheen om een verenigd front te vormen. Sinds de val van het kabinet vlak voor de zomer is er geen coalitie meer. Waar de fracties van VVD, D66, CDA en ChristenUnie tot dan met elkaar wijzigingsvoorstellen in elkaar knutselden of die onderling steunden, is daar nu geen sprake van.

Dat betekent dat er voor verschillende voorstellen vanuit de Kamer niet duidelijk is of er meerderheden voor zijn of komen. Achter de schermen praten fracties al over eventuele moties, en welke partijen welke voorstellen kunnen steunen.

Tot nu toe lijkt er alleen genoeg steun voor een voorstel om de accijnzen op benzine en diesel niet te verhogen vanaf januari. Er dreigt een stijging van ongeveer 20 eurocent per liter, omdat de tijdelijke accijnsverlaging die het kabinet had doorgevoerd volgend jaar afloopt. De VVD, PVV, SP, BBB, DENK, Groep Van Haga, JA21, SGP en fractie Den Haan (78 zetels) keren zich tegen de prijsstijging aan de pomp. Ze vinden het onbestaanbaar dat sommige mensen het straks niet meer kunnen betalen om in hun auto te rijden, terwijl de meeste bezitters die hard nodig hebben.

De linkse tandem van GroenLinks en PvdA komt samen met de ChristenUnie met een pakket dat juist meer gericht is op de armste huishoudens.

Naast de vraag welke groepen het meeste moeten profiteren van de inkomenssteun, is ook nog verdeeldheid over hoe de steun wordt betaald. Voor het plan om de accijnsverhoging tegen te houden, zou zo’n 1,2 miljard euro nodig zijn. De VVD wil dat geld eenmalig halen uit het Nationaal Groeifonds dat enkele jaren geleden juist op initiatief van de liberalen is opgericht om innoverende bedrijven te ondersteunen. Een concreet voorstel ligt nog niet op tafel en ook de voorstanders laten zich er nog niet allemaal over uit.

In het fonds zitten miljarden euro’s, geld dat kan worden toegekend aan bedrijven die innoveren en het verdienvermogen van Nederland versterken. Het geld is wel gereserveerd op de begroting (van Economische Zaken), maar wordt pas per investeringsronde geleend. Het gebeurde al eens eerder dat er een greep uit het fonds werd gedaan om zaken (in een eerder geval geld voor defensie) te financieren. Maar het is eigenlijk niet de bedoeling, erkent het kabinet. „Het is geen graaifonds”, zei economieminister Micky Adriaansens, zelf nota bene ook van de VVD, nog in juni.

De nieuwe fractievoorzitter van DENK, Stephan van Baarle, kreeg bij zijn eerste grote optreden direct een standje van Kamervoorzitter Vera Bergkamp. Bergkamp vond, evenals het kabinet, dat Van Baarle veel te ver ging met zijn opmerkingen over VVD-leider en minister Yeşilgöz. Hij verwijt rechtse partijen „een racistisch zondebokverhaal” op te hangen. Dilan Yeşilgöz zou daarbij vooroplopen, met „leugens over vluchtelingen die een klimaat van haat aanwakkeren”.

Dat ging te ver, vond Bergkamp. Zij greep in, en liet opmerkelijk genoeg ook demissionair premier Mark Rutte aan het woord. Die zei dat Nederland „helemaal klaar” was met de vorm van politiek die Van Baarle volgens hem bedrijft. „Het diskwalificeert deze woordvoerder volledig”, zei Rutte zelfs. Hij vindt dat meningsverschillen niet op de persoon moeten worden gespeeld.
Dat Bergkamp ingreep en ook Rutte een punt van orde mocht maken, zag Van Baarle op zijn beurt als bevestiging van „de dubbele maat”. Hij wijst erop dat PVV-leider Geert Wilders eerder in het debat „de meest verschrikkelijke” kwalificaties aan minderheden mocht geven, maar dat bij DENK wordt ingegrepen. Eerder greep Bergkamp al in, toen Van Baarle zei dat Wilders „verblind is door haat”.

„Alles wat in het straatje past van haat, mag doorgang vinden”, concludeerde Van Baarle na de confrontatie.

De SGP wil dat het staatshoofd nog bij de komende formatie weer betrokken wordt. De nieuwe fractievoorzitter Chris Stoffer overweegt hiertoe een voorstel in te dienen. Hij wijst erop dat de vorige formatie, die leidde tot een vertrouwenscrisis op het Binnenhof, een dieptepunt was. Uit de evaluatie blijkt „dat de verkenner die de aftrap van de formatie verricht, iemand moet zijn op afstand van het politieke slagveld na de verkiezingen”.

Wie past deze beschrijving beter dan de persoon die „van kinds af aan geleerd heeft boven de partijen te staan”, vraagt Stoffer zich af. Koning Willem-Alexander moet wat de kleine christelijke partij betreft eerst praten met alle fractievoorzitters om inzichten in te winnen en om vervolgens een verkenner aan te wijzen. „Dan winnen we tijd, en voorkomen we afspraken tussen partijen in achterkamertjes”, verwacht Stoffer. Hij pleitte er in het debat ook voor om het gezin op te nemen in de grondwet.

Stoffer neemt het stokje over van Kees van der Staaij. De oud-partijleider van de SGP is het langstzittende Kamerlid, maar zwaait na de verkiezingen af. Van der Staaij stond ook bekend om zijn bijzondere bijdragen aan de Algemene Politieke Beschouwingen, de jaarlijkse marathondebatten over de plannen die het kabinet op Prinsjesdag presenteert. Hij nam vaak een voorwerp mee waar hij een historisch verhaal hield, vaak met een knipoog naar de hedendaagse politiek. Omdat de politieke beschouwingen lang duren en de SGP vaak pas laat op de avond aan de beurt komt, zagen veel Kamerleden, bewindspersonen en journalisten uit naar de bijdrage van Van der Staaij. Volgens ChristenUnie-voorvrouw Mirjam Bikker vulde Stoffer met zijn bijdrage al „iets van de schoenen” van Van der Staaij.

Het woord ‘regio’ wordt volgens Caroline van der Plas te weinig genoemd in de miljoenennota die op Prinsjesdag is gepresenteerd. De BBB-voorvrouw vindt dat tekenend voor hoe er in Den Haag wordt omgegaan met de regio. Voor de problemen in bijvoorbeeld Parkstad Limburg is amper oog, constateert ze. De zorg, politiecapaciteit en het onderwijs staan hier onder druk volgens de politica.

Van der Plas is niet onder de indruk van de „goednieuwsshow” op Prinsjesdag. In de miljoenennota stond een extra investering van 51,7 miljoen euro in 2024 om ervoor te zorgen dat elke gemeente een bibliotheek heeft, zoals al langer bekend was. „Fantastisch, echt, wat is het kabinet fantastisch bezig”, zegt Van der Plas ironisch. „Die bibliotheken hadden nooit mogen verdwijnen.”

De partijleider vindt dat Den Haag moet investeren in langjarige programma’s, de banden met regio’s moet verbeteren en geld op een andere manier moet gaan verdelen.

Parkstad Limburg (Heerlen en omstreken) is een voorbeeld van een regio met problemen die in het hele land te zien zijn, vindt Van der Plas. Vorige week werd bekend dat het Zuyderland ziekenhuis in Heerlen vanwege een personeelsgebrek van plan is om afdelingen te verplaatsen naar een ziekenhuis in Sittard-Geleen. Daardoor verdwijnt onder meer de spoedeisende hulp. Scholen in de regio zien bovendien volgens de partijleider te weinig terug van het geld dat bedoeld is voor zwakke scholen, vanwege de methode waarop het geld verdeeld wordt. Ook de politie kampt met capaciteitsproblemen.

„Iedereen die van een afstandje naar de toestand in ons land kijkt, ziet dat we langzaam afglijden. Het wordt steeds minder prettig in Nederland.” Zo opende fractievoorzitter Thierry Baudet van Forum voor Democratie zijn betoog tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. Naast de bekende kritiek op het kabinet somde hij vooral punten uit zijn partijprogamma op.

Volgens de FVD-leider „holt de koopkracht achteruit” en „de etnische en culturele samenstelling van ons land is door dertien jaar een VVD-regering extreem onder druk komen te staan”. Hij hekelde het klimaatbeleid en zei dat dit gebaseerd is op „onwetenschappelijke claims”. Uitgaven eraan leiden tot hoge energieprijzen en dure boodschappen, aldus de FVD-leider.

Over de oorlog in Oekraïne kwam Baudet in aanvaring met Jan Paternotte, de fractievoorzitter van D66. Over de positie van Rusland in het conflict zei Baudet dat die „heel begrijpelijk is” omdat „de NAVO Rusland in een situatie heeft gedwongen waarin het land eigenlijk niks anders meer kon”. Ook liet hij weten de eisen van Rusland in het conflict, bij eventuele onderhandelingen, te begrijpen. Zo is volgens de FVD-leider duidelijk dat Rusland de Krim nooit zal teruggeven. Eerder liet Baudet al zijn sympathie blijken voor de Russische president Vladimir Poetin.

Paternotte merkte op dat het Kremlin de standpunten van Rusland niet beter naar voren had kunnen brengen dan hoe Baudet dat deed.

Maan en 9/11

In een interruptie vroeg PVV-leider Geert Wilders of het klopt dat Baudet denkt dat 9/11 in New York een ‘inside job’ was en of het klopt dat hij denkt dat de maanlandingen nooit hebben plaatsgevonden. Toen Baudet uiteenzette over die kwesties inderdaad zijn twijfels te hebben, ontstond wat consternatie en gelach in de Tweede Kamer.

Wilders deed het erna zelf af op X, voorheen bekend als Twitter, met de zin: „Meneer Baudet u bent zelf aardig op weg naar de maan!” Caroline van der Plas van BBB, na Baudet aan de beurt voor haar bijdrage, opende met: „Terug naar de werkelijkheid.”

Dat het demissionaire kabinet volgend jaar niets extra’s doet voor het regionaal vervoer, „kan niet”, vindt CDA-leider Henri Bontenbal. Ondanks de demissionaire status van het kabinet is het „onbestaanbaar” dat investeringen in onder meer buslijnen uitblijven, zegt Bontenbal.

Hij wijst op een oproep van zijn partij met de PvdA aan het kabinet „om de bereikbaarheid van de regio te behouden en te verbeteren” en verschraling van het ov in de provincie te voorkomen. Die motie, waarin het kabinet wordt gevraagd volgend jaar en het jaar erop geld te steken in het ov, is door de volledige Kamer aangenomen, benadrukt Bontenbal.
„Provincies zien de kosten stijgen, met het risico dat de bereikbaarheid in de regio nog verder onder druk komt te staan. Wij verwachten dat het kabinet dit alsnog repareert.”

Het voorstel van onder meer de VVD om de tijdelijke verlaging van de accijns op benzine toch niet te schrappen, gaat Bontenbal deels te ver. Hij voelt er wel iets voor om dit maar deels door te voeren. Het geld dat dan overblijft zou dan in het regionale vervoer kunnen worden geïnvesteerd. Hij heeft nog wel vragen over de manier waarop de VVD haar voorstel wil financieren. Het groeifonds hiervoor afromen, lijkt hem niet zo’n goed idee.

De nieuwe CDA-leider vindt verder dat de aanpak van de bestaanszekerheid niet moet worden overgelaten aan het demissionaire kabinet. Verscheidene partijen pleiten voor meer geld voor de armsten en de middengroepen. „Maar het vraagstuk van bestaanszekerheid los je niet op met een paar lapmiddelen, met een paar ‘grote stappen snel thuis’. Het vraagt om een structurele aanpak en een samenhangend pakket. Die taak ligt bij een volgend kabinet.”

Het leverde hem kritiek op van Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA). De Kamer moet volgens hem zijn rol als medewetgever nu pakken. De CDA-voorman twijfelt of dit democratisch heel netjes is, gezien de kiezer in november naar de stembus gaat. „Daar zit mijn dilemma.”

Het CDA wil de energiebelasting op aardgas voor huishoudens verlagen. Die moet betaald worden door passagiers die op Schiphol overstappen op een andere vlucht en privéjets vliegbelasting te laten betalen.

Het is „niet te accepteren” dat het kabinet niet meer doet tegen armoede en betalingsproblemen bij middeninkomens, vindt PvdD-leider Esther Ouwehand. Dat coalitiepartijen zich weifelend opstellen, is volgens haar onnodig. „Het kan allemaal dat je keuzes durft te maken.” Ze wil fossiele subsidies afschaffen, en de vrijgekomen miljarden steken in maatregelen waardoor mensen meer overhouden in hun portemonnee.

Ze noemt het beschamend dat mensen in armoede komen en dat maatregelen zouden achterblijven door de val van het kabinet. Er is zeker 6 miljard euro nodig om te zorgen voor een beter bestaansminimum, aldus Ouwehand, met een verwijzing naar de aanbevelingen van de Commissie Sociaal Minimum. Ze waakt ervoor dat de politiek zich laat „verlammen door vastgelopen maatregelen”, zoals toeslagen, die niet goed werken tegen armoede.

De PvdD-leider had zelf graag tegenvoorstellen gemaakt, maar kwam daarvoor tijd te kort, gezien de problemen binnen haar partij. Ze houdt het kabinet wel voor dat het de verantwoordelijkheid van de overheid is om op te komen voor mensen die nu „onder het ijs” dreigen te zakken, en voor mensen „die de hardste klappen hebben gekregen van de klimaatverandering, die ze zelf niet hebben veroorzaakt”.

CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal maakt zich zorgen over „het gure politieke klimaat”. Hij heeft de Tweede Kamer opgeroepen de komende weken een start te maken met een nieuwe politieke cultuur in de Kamer. Bontenbal deed zijn oproep tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen.

Vanaf de val van het kabinet begin juli hebben tientallen Kamerleden en verscheidene bewindslieden hun vertrek uit de landelijke politiek aangekondigd. Een aantal gaf aan dat het ongezonde politieke klimaat een belangrijke reden was om Den Haag de rug toe te keren.

Bontenbal vindt het „verdrietig” dat voor „velen het gure politiek klimaat daarbij een afweging is geweest”. „Dat hoort niet zo te zijn.” Oekraïners vechten 2000 kilometer verderop voor „hun vrijheid en hun democratie. Maar ook onze democratie is kwetsbaar. Het is aan ons allen, als volksvertegenwoordigers, de eerste taak om die democratie te stutten”, zei hij.

Dat de overheid vaak niet bij machte is om succesvol zaken te veranderen, heeft de politiek aan zichzelf te wijten, vindt GroenLinks-leider Jesse Klaver. De overheid is een „huis dat te lang is verwaarloosd”, iets wat volgens Klaver vooral een erfenis van de liberalen is.

Volgens GroenLinks is de afschaffing van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer - waar de overheid juist veel aansturingsmacht naar zich toe trok - symbool voor de strategie die een kleinere en zwakkere overheid opleverde. „Deze tijd vraagt om het tegendeel: politiek die plant, organiseert, vooruitkijkt”, aldus Klaver, die ook namens de PvdA het woord voert in het belangrijke debat over de begrotingsplannen van het kabinet voor volgend jaar.

GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver vindt wachtgeld voor Kamerleden als vangnet voor een onzekere politieke functie een groot goed. Daarmee pareerde hij de kritiek van PVV-leider Geert Wilders en BBB-voorvrouw Caroline van der Plas op lijsttrekker Frans Timmermans. De voormalige Eurocommissaris krijgt na zijn recente ontslag wachtgeld. PVV en BBB vinden dat Timmermans daarvan af moet zien.

Vooral Wilders was fel. Hij riep Klaver op om een beroep te doen op Timmermans, om de komende maanden af te zien van dat wachtgeld. Met dat wachtgeld voert Timmermans als lijsttrekker campagne voor GroenLinks-PvdA. Jarenlang heeft hij als EU-commissaris tonnen per jaar verdiend. Daarvan kan hij wel een paar maanden zonder wachtgeld campagne voeren, vindt Wilders. Klaver wierp terug dat hij alleen aan Timmermans wil vragen om een goede verkiezingscampagne te voeren.

„Ik zie dat Klaver dit verdedigt als een boer met kiespijn”, probeerde Wilders. De PVV-leider vindt dat Timmermans het „socialistische fatsoen” zou moeten hebben om af te zien van wachtgeld. Niet in de laatste plaats omdat Timmermans zo goed als zeker in december als Kamerlid wordt geïnstalleerd. Van der Plas viel hem bij.

Wachtgeld voor Kamerleden die na verkiezingen niet terugkeren, is volgens hen totaal anders dan gebruikmaken van een wachtgeldregeling om campagne te voeren. Klaver ziet daar geen verschil in. „We zijn allemaal passanten in de politiek”, zei de GroenLinks-politicus. Wachtgeld is een belangrijk instrument in het democratische systeem, betoogde hij.

D66 voelt wel iets voor het verhogen van het minimumloon, zei fractievoorzitter Jan Paternotte tijdens de bespreking van de Prinsjesdagplannen van het demissionaire kabinet. „Laten we kijken of daar niet iets bij moet.” Hij reageerde op een interruptie van Jesse Klaver van GroenLinks-PvdA. Die linkse combinatie komt samen met de ChristenUnie met een voorstel om het minimumloon te verhogen naar 14 euro.

Al meer partijen hebben aangegeven wel te voelen voor verhoging van het minimumloon. Ook onder meer CDA, Pieter Omtzigt, DENK en SP zijn hier voorstander van. De BBB stelt in zijn verkiezingsprogramma dat het sociale minimum op de „lange termijn” omhoog moet.

Paternotte maakte Klaver duidelijk dat hij dan wel wil kijken naar de bekostiging. Hij vindt dat meer gevraagd kan worden van grote bedrijven en vermogens, maar dat er voorzichtig moet worden omgegaan met bedrijven uit het midden- en kleinbedrijf (mkb). „We moeten hier niet de hoogste lastendruk voor ondernemers van West-Europa hebben.”

D66 wil ook dat de middeninkomens erop vooruit gaan. Hij wil daarom de arbeidskorting met 1 miljard euro verhogen. Daar twijfelt Klaver dan weer over. Hij denkt dat dit instrument misschien wel „bot” begint te worden. „Laten we aan tafel gaan en doorpraten over de arbeidskorting”, zei de fractieleider die sprak namens GroenLinks-PvdA.

Partijleider Lilian Marijnissen van de SP vindt het „wereldvreemd” dat D66 het niet ziet zitten om te voorkomen dat de brandstofaccijnzen stijgen. Sommige mensen zijn afhankelijk voor hun auto omdat ze bijvoorbeeld mantelzorger zijn of naar hun werk moeten, zegt de politica. Voor hen is het een „gigantisch probleem” als de prijzen aan de pomp stijgen. Fractievoorzitter Jan Paternotte van D66 vreest dat ook oliebedrijven van zo’n maatregel profiteren. „De SP die oliebedrijven helpt, dat kan toch niet waar zijn?”, zei hij.

Per 1 januari gaat de prijs van een liter mogelijk met 20 cent omhoog omdat de accijns omhooggaat. Onder andere de VVD en PVV willen dit tegengaan. Marijnissen wil niet zeggen of ze specifiek deze plannen steunt, maar wil wel de accijnsverhoging een halt toeroepen. „Om de simpele reden dat autorijden voor heel veel mensen nu al niet te betalen is.”

Als het aan GroenLinks-politicus Jesse Klaver ligt, wordt het kabinet straks verplicht volgens een vast schema fossiele subsidies af te bouwen. Dat betekent dat het kabinet ook jaarlijks moet rapporteren welke steunregelingen waarmee gebruik van fossiele brandstoffen wordt gestimuleerd, nog bestaan en welke zijn afgeschaft. D66-fractievoorzitter Jan Paternotte zegt wel oren te hebben naar zo’n plan.

Klaver wijst op de klimaatwet, waarin een wettelijk afbouwpad voor CO2-uitstoot is opgenomen. Iets dergelijks moet dan dus ook gebeuren voor de (belasting-)voordelen aan de fossiele industrie. De GroenLinks-leider (die ook namens de PvdA spreekt bij het grote debat over de begroting van volgend jaar) erkent wel dat sommige fossiele subsidies niet zomaar af te bouwen zijn, omdat ze zijn vastgelegd in internationale afspraken.

Paternotte staat welwillend tegenover het plan, maar weet niet zeker of het zomaar mogelijk is om zo’n afbouwpad in de wet vast te leggen. Zijn partij D66 vindt dat je „per fossiele subsidie moet kijken hoe je ervan afkomt, wanneer je ervan afkomt en in welk pad je dat doet”, aldus de fractievoorzitter. „Dat is inderdaad een totaal afbouwpad, dus laten we doorpraten.”

D66-fractievoorzitter Jan Paternotte maakt zich „oprecht zorgen” over de duur van de formatie van een nieuw kabinet, na de verkiezingen van 22 november. „Nederland moet door” en kan zich geen stilstand veroorloven, zei hij tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen (ABP).

Door de val van het kabinet kan veel ingezet beleid niet vol gas worden doorgezet, zei Paternotte. Het kabinet is immers demissionair. Paternotte noemde onder meer de aanpak van het stikstofprobleem en het bouwen van voldoende woningen. Een doorn in het oog van D66, die daarom de afgelopen weken niets controversieel heeft verklaard. Wat D66 betreft moeten het demissionaire kabinet en de Tweede Kamer doorwerken. „Ik wil daarom hier een nieuwe energie zien die we nodig hebben.”

Dat geldt ook voor alle departementale begrotingen die op Prinsjesdag aan de Tweede Kamer zijn aangeboden. Paternotte wil dat die voor de verkiezingen door de Tweede Kamer worden behandeld.

Hij herhaalde dat de val van het kabinet „totaal onnodig” en „onverantwoordelijk” was. Het kabinet, waar D66 deel van uitmaakt, is op 7 juli gevallen over de asielaanpak.

De formatie van het kabinet-Rutte IV duurde 299 dagen. Op 15 januari 2021 viel het derde kabinet-Rutte (van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie) over het toeslagenschandaal. Na de verkiezingen van 17 maart duurde het tot 15 december tot er overeenstemming werd bereikt over een nieuw regeerakkoord. Het nieuwe kabinet, dat uit dezelfde vier partijen bestond, trad op 10 januari 2022 aan.

PVV-leider Geert Wilders wil dat de salarisverhoging van 55.000 euro voor de koning wordt teruggedraaid. De koning krijgt volgend jaar een inkomen van bijna 1,1 miljoen euro, en dat vindt Wilders te veel, zei hij tijdens het jaarlijkse debat over de begroting.

Volgens hem zouden „onze gepensioneerden, onze mensen met een uitkering, maar ook de werkenden, tot aan modaal” in een tijd waar het constant over bestaanszekerheid gaat „alleen maar kunnen dromen” van zo’n salarisverhoging. „Een miljoen per jaar is genoeg, daar moet je het mee doen, je geeft dat geld maar aan ouderen of iets anders, maar niet aan hem”, vindt de PVV-leider.

Hij vroeg Jan Paternotte (D66) om samen op te trekken door het kabinet op te roepen om iets aan het salaris van de koning te doen. Paternotte komt daar later op terug.

Volgens de SP is het „goed nieuws” dat een deel van een bezuiniging op de ouderenzorg geschrapt is, maar „laten we zorgen dat ook het andere deel van tafel gaat”, zei SP-leider Lilian Marijnissen woensdag tijdens Algemene Politieke Beschouwingen.

Maandag werd bekend dat het ministerie van Volksgezondheid een bezuiniging van 225 miljoen euro op de ouderenzorg terugdraait. De sector zou nog niet klaar zijn de maatregelen door te voeren. Maar volgens de SP staan er voor komend jaar nog steeds honderden miljoenen euro’s aan bezuinigingen in de ouderenzorg ingeboekt.

Marijnissen: „Afgelopen zondag waren we bij elkaar voor ons Prinsjesdagprotest. Een van de voornaamste inzetten van het protest waren dat de bezuinigingen op de ouderenzorg, op de verpleeghuizen, van de baan zouden gaan. Een compliment aan alle zorgverleners die met ons actievoerden om ze van tafel te halen. De zorg verdient geen bezuinigingen, maar investeringen.”

Marijnissen pleit er tevens voor de zeggenschap terug te brengen in de zorg. „Op naar een Nationaal Zorgfonds, zonder zorgverzekeraars en een eigen risico. Geef mensen die het doen zeggenschap over de zorg. Want zij weten wat er nodig is. Het scheelt ook veel bureaucratie en geld en maakt werk gewoon leuker.”

D66-fractievoorzitter Jan Paternotte vindt het onbegrijpelijk dat de VVD onder Mark Rutte elf jaar lang niet wilde samenwerken met de PVV en daar nu weer voor open lijkt te staan. Dat zei hij tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen (ABP). VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz liet vorige maand weten samenwerking met de partij van Geert Wilders niet op voorhand uit te sluiten en zijn verkiezingsprogramma af te wachten. Het is tijd om stelling te nemen nu dat programma er is, vindt Paternotte. Ook Stephan van Baarle, fractievoorzitter van DENK, viel huidig fractieleider Sophie Hermans van de VVD aan op de toenadering van de liberalen tot de PVV. Hermans gaat daar niet in mee.

„We hebben het gehoord: moskeeën verbieden, korans verbieden, een hoofddoekjesverbod in publieke ruimtes en hier in de Staten-Generaal”, zegt Paternotte over het verkiezingsprogramma van de PVV. „Milder voor Rusland, extremer voor Nederland”, vat hij zijn indrukken samen, verwijzend ook naar de kritische houding van de PVV over steun voor Oekraïne.

Hermans wil eerst afwachten „hoe het met die scherpe kantjes zit” van de PVV in de verkiezingscampagne. „Nu komt het erop aan hoe de discussie daarover gaat lopen: wat zijn de bespreekpunten, wat zijn de breekpunten? Op enig moment zal dat tot een conclusie, een eindoordeel leiden.” Ze verwijt D66 bezig te zijn met „Haagse gedoetjes” door het nu al te hebben over wie met wie wil regeren.

VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans wil van demissionair premier Mark Rutte weten wat hij „persoonlijk” doet om de uitwerking van de Tunesië-deal te versnellen. De laatste tijd neemt het aantal migranten dat uit het Noord-Afrikaanse land komt snel toe.

Voor de VVD is de aanpak van de migratie een van de hoofdthema’s. Onder druk van de fractie ging partijgenoot Rutte in Brussel aan de slag met het onderwerp. Een van de uitkomsten was de deal van de Europese Commissie met Tunesië. Dit akkoord werd al voor de zomer bereikt, maar wordt nog steeds uitgewerkt, gaf Rutte vrijdag zelf aan.

Tijdens het Kamerdebat over de kabinetsplannen voor volgend jaar zei Hermans verder dat het demissionaire kabinet alle ruimte moet krijgen om oplossingen te zoeken voor de groeiende migratie. De druk op de voorzieningen is „gigantisch” door de instroom, aldus Hermans.

Europa moet doorgaan met het sluiten van deals met landen in Afrika over het beperken van migratie, vindt de VVD-fractievoorzitter. De Kamer zou volgens haar het kabinet moeten oproepen hierin „versnelling” aan te brengen.

Hermans erkent dat een land als Tunesië niet de waarden heeft die in Nederland gelden, maar vindt het desondanks noodzakelijk om er afspraken mee te maken, om te voorkomen dat mensen de levensgevaarlijke overtocht maken om in Europa asiel aan te vragen. Met deze redenering wast Hermans het eigen geweten schoon, sneerde BIJ1-leider Sylvana Simons.

Ook diverse andere fracties vielen over het asielstandpunt van Hermans, zoals PVV, Volt en Nilüfer Gündoğan. Na dertien jaar VVD-beleid is de instroom nog steeds niet omlaag, zoals de liberalen wel willen, zeiden onder anderen Geert Wilders (VVD) en Thierry Baudet (FVD). Volgens Volt-leider Laurens Dassen verdraait Hermans de feiten. In tegenstelling tot wat Hermans in het debat zegt, is er geen sprake van een aanzuigende werking vanwege het ‘ruimhartige’ asielbeleid van Nederland. Onder meer de opvang voor asielzoekers voldoet niet aan internationale normen, zei Dassen.

De VVD is het ermee eens dat enkele honderden miljoenen euro aan besparingen op de ouderenzorg in 2024 „on hold” worden gezet, maar denkt dat er in de jaren daarna waarschijnlijk wel „lastige keuzes” moeten worden gemaakt. „Niet leuk, maar wel nodig om de verpleeghuiszorg in de toekomst overeind te houden”, zei fractievoorzitter Sophie Hermans tijdens het begrotingsdebat.

Volgens haar komt dit om dat de zorg de komende jaren nog meer te maken krijgt met een groeiende vraag en er aan de andere kant een groot personeelstekort is. Maar volgens SP-leider Lilian Marijnissen zijn er wel degelijk mensen die in de zorg willen werken „maar jaagt de VVD ze weg. Ze kappen vanwege de hoge werkdruk, de bureaucratie en de weinige zeggenschap in het werk”, hield Marijnissen haar voor. Hermans begrijpt deze obstakels en zei open te staan voor het „gouden ei” om het verloop in de zorg tegen te gaan.

Maar het „gouden ei” is volgens de SP-leider dat er echt andere keuzes nodig zijn. Bijvoorbeeld door te stoppen met winstuitkeringen in de zorg en te stoppen met private equity in de zorg. Ze doelt daarmee op de invloed die commerciële investeerders krijgen in de zorgsector door zorgaanbieders over te nemen met het oog daar geld mee te verdienen.

De VVD zet de armste mensen tegenover de middenklasse met de wens vooral de middeninkomens tegemoet te komen bij de Algemene Politieke Beschouwingen, vindt Jesse Klaver van GroenLinks-PvdA. „Die zijn niet elkaars tegenstander, die moeten we allebei zien te helpen.” Samen met Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren vindt hij dat beide groepen kunnen worden geholpen met geld van grote bedrijven.

Klaver denkt dat er bijvoorbeeld geld kan worden opgehaald door belasting te heffen op bedrijven die hun eigen aandelen opkopen. „Dat gaat om meer dan een miljard euro. Dat geld kunnen we gebruiken voor die middenklasse en die armste groepen van Nederland”, zegt hij. Hij heeft hier eerder deze maand een voorstel over gedaan samen met de ChristenUnie.

Hermans zegt dat ze het gevoel deelt met Klaver dat hier „iets geks zit” en niet „op voorhand deuren dicht wil gooien”. Wel wil ze waken dat er maatregelen worden genomen die diep ingrijpen op het ondernemersklimaat. „De koning zei het ook al: in dit land gaat verdienen altijd voor verdelen”, zegt ze verwijzend naar de troonrede. Daarin wordt het kabinetsbeleid van onder meer de VVD zelf uiteengezet.

Eerder zei Ouwehand tegen Hermans dat het goed mogelijk is om „grote vervuilende bedrijven” apart te nemen en deze meer te belasten. „Alsof we daarmee de platenzaak in de winkelstraat aanpakken”, aldus de partijleider van PvdD.

„Als dit de VVD is waar we de komende twee dagen zaken mee moeten doen, dan denk ik niet dat de problemen worden opgelost”, zegt Ouwehand. Hermans wil tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen middeninkomens helpen door onder meer te voorkomen dat de brandstofaccijns omhoog gaan.

Het CDA heeft „sympathie” voor het voorstel van onder meer de VVD om de tijdelijke verlaging van de accijnzen op brandstof volgend jaar nog niet te schrappen. Dat zei partijleider Henri Bontenbal tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen in de Tweede Kamer. Maar hij vindt ook dat er dan meer oog moet zijn voor het openbaar vervoer, dat ook fors duurder dreigt te worden.

Bontenbal wil van VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans weten of zij bereid is de accijnzen toch iets meer te laten oplopen, om ook iets te kunnen doen voor mensen die afhankelijk zijn van bijvoorbeeld bus en trein. Ook wil hij dat de VVD duidelijker maakt waar die het geld vandaan denkt te halen.

Volgens Hermans is het mogelijk de accijnsverlaging te betalen van geld dat „op de plank blijft liggen”. Ze benadrukt dat de maatregel alleen voor 2024 geldt, zodat het om „incidenteel geld” gaat. Ook noemt zij het „een optie” om er het Nationaal Groeifonds voor aan te spreken. Dat fonds is eigenlijk bedoeld voor investeringen in innovaties die het verdienvermogen van de Nederlandse economie versterken.

Hermans herhaalde dat zij ook zal luisteren naar de wensen van andere partijen. „Ik ben pas de tweede spreker, er komen er nog zeventien”.

VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans wil van demissionair premier Mark Rutte weten wat hij „persoonlijk” doet om de uitwerking van de Tunesië-deal te versnellen. De laatste tijd neemt het aantal migranten dat uit het Noord-Afrikaanse land komt snel toe.

Voor de VVD is de aanpak van de migratie een van de hoofdthema’s. Onder druk van de fractie ging partijgenoot Rutte in Brussel aan de slag met het onderwerp. Een van de uitkomsten was de deal van de Europese Commissie met Tunesië. Dit akkoord werd al voor de zomer bereikt, maar wordt nog steeds uitgewerkt, gaf Rutte vrijdag zelf aan.

Tijdens het Kamerdebat over de kabinetsplannen voor volgend jaar zei Hermans verder dat het demissionaire kabinet alle ruimte moet krijgen om oplossingen te zoeken voor de groeiende migratie. De druk op de voorzieningen is „gigantisch” door de instroom, aldus Hermans.

Europa moet doorgaan met het sluiten van deals met landen in Afrika over het beperken van migratie. „Het kabinet moet zich in Brussel daar onverminderd voor blijven inzetten”, aldus de VVD-fractievoorzitter. De Kamer zou volgens haar het kabinet moeten oproepen hierin „versnelling” aan te brengen.

Begin juli viel het kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie over de inperking van migratie. De partijen werden het niet eens over maatregelen om de regeling voor nareizigers strikter te maken.

De VVD ziet vooralsnog weinig in een verdere verhoging van het wettelijk minimumloon in 2024. Fractievoorzitter Sophie Hermans zegt er „geen nee” tegen, maar wil liever gericht iets doen voor mensen met een middeninkomen. „Als we nog wat extra’s doen, dan kiezen wij voor deze groep.”

GroenLinks-PvdA en ChristenUnie pleiten tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen in de Tweede Kamer wél voor een verdere verhoging van het minimumloon in 2024. GroenLinks-leider Jesse Klaver vroeg Hermans tijdens het debat of zij daaraan mee wil werken. Hij hield haar voor dat ook middengroepen profiteren van een hoger minimumloon, omdat daarmee het gehele loongebouw iets wordt opgetild.

Hermans wees er evenwel op dat het demissionaire kabinet in de miljoenennota al 2 miljard euro heeft vrijgemaakt om de armste huishoudens een steuntje in de rug te geven. Bovendien is het minimumloon dit jaar al flink verhoogd. Daarom noemt zij het „niet mijn eerste keus” om daar nu nog een stap in te zetten, hoewel ook de VVD in haar verkiezingsprogramma pleit voor een verdere verhoging.

Tijdens zijn bijdrage bedankte PVV-leider Geert Wilders SGP-leider Kees van der Staaij voor zijn werk in de Kamer. Omdat Van der Staaij na de verkiezingen in november niet meer terugkeert, wordt Wilders het langstzittende Kamerlid. En die rol ziet de PVV-voorman wel zitten. „Daarna vervul ik graag de rol van het staatsrechtelijke geweten van de Tweede Kamer en, iedereen weet, dat is bij mij in goede handen.”

PVV-leider Geert Wilders heeft tijdens het debat over de plannen van het kabinet voor volgend jaar vooral uitgehaald naar het asielbeleid van het demissionaire kabinet. Dat wordt volgens hem ook het „allerbelangrijkste thema” van de verkiezingen in november.

Door de „krankzinnige prioriteiten” van het kabinet op het gebied van onder meer migratie en klimaat is volgens de PVV’er de bestaanszekerheid in het land afgebroken. De verkiezingen gaan over de vraag of de Nederlanders op de eerste of de laatste plaats komen, zei hij.

De Algemene Politieke Beschouwingen zullen door veel partijen worden gebruikt als een startschot voor de verkiezingscampagne. Wilders zei bij de presentatie van zijn verkiezingsprogramma bereid te zijn tot compromissen. Op welk terrein hij water bij de wijn wil doen, wilde hij niet zeggen tijdens het debat.

In het verkiezingsprogramma van de PVV wordt vastgehouden aan oude standpunten: geen korans, moskeeën en islamitische scholen meer in Nederland en een algehele asielstop.
Wilders begon zijn betoog met een dankwoord richting Kees van der Staaij van de SGP die na bijna een kwart eeuw in de Kamer stopt. Na zijn vertrek is Wilders de nestor. Hij gaf aan dan graag het staatsrechtelijk geweten van de Kamer te willen worden. „Iedereen weet dat dat bij mij in goede handen is”, grapte hij.

Het kabinet is inmiddels demissionair, maar na Prinsjesdag volgen deze week toch de algemene beschouwingen. Kunnen die nog iets opleveren?

Lees ook

Rutte lijkt uitgepraat, de Kamer zeker nog niet

Politieke partijen komen gewapend met veel voorstellen naar de Tweede Kamer om de begroting zodanig te verbouwen dat er meer geld beschikbaar komt voor inkomenssteun. Omdat het kabinet eerder dit jaar is gevallen, is nu de Kamer aan zet. Tijdens de zogeheten Algemene Politieke Beschouwingen, het grote politieke debat dat gedurende twee dagen na Prinsjesdag wordt gehouden, moeten de partijen onderling op zoek naar steun voor de plannen.

Het kabinet heeft 2 miljard euro uitgetrokken om te voorkomen dat de armoede toeneemt. Maar verschillende partijen vinden dat bedrag te weinig. Zowel links als rechts zijn er plannen waarmee zij willen bereiken dat mensen meer geld overhouden aan het einde van de maand.

Waar een meerderheid voor lijkt, is het verlagen van de accijnzen op brandstof. Een accijnsverlaging waar het kabinet eerder mee kwam, vervalt als er niets gebeurt. Een liter benzine wordt daarmee mogelijk 20 eurocent duurder. Ook zijn er plannen om het minimumloon te verhogen, om het openbaar vervoer goedkoper te maken, of om bijvoorbeeld schulden kwijt te schelden. De kosten voor de plannen kunnen oplopen tot in de miljarden.

Het zal dan ook aankomen op de financiële dekking voor de plannen. Demissionair financiënminister Sigrid Kaag, maar ook premier Mark Rutte waarschuwden dat niet alles kan. Plannen om de ene maatregel te financieren, kunnen elders pijn doen.

De APB’s kunnen dit jaar niet los worden gezien van de naderende verkiezingen, in november dit jaar. Twee dagen lang debatteren politieke kopstukken met elkaar over de toekomst van het land. Tegelijkertijd staan vertrekkende politici nog op het toneel, terwijl aankomende leiders op hun handen moeten zitten. Afzwaaiend premier Mark Rutte zal donderdag aan het woord komen, maar is geen VVD-leider meer. Hetzelfde geldt voor Jesse Klaver van GroenLinks, die na de verkiezingen verdergaat in de gezamenlijke fractie van GroenLinks-PvdA.

Ruttes opvolger, huidig justitieminister Dilan Yeşilgöz, moet nog even op haar handen zitten: zij is weliswaar al VVD-leider, maar zit de komende dagen nog in het kabinetsvak te luisteren. Hetzelfde geldt voor D66-leider Rob Jetten, nu nog klimaatminister. Frans Timmermans, de nieuwe leider van GroenLinks-PvdA, is helemaal niet bij het debat aanwezig omdat hij niet verkozen is tot de Tweede Kamer.